Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— О не дегеніңіз, Ысқақ аға!? Өздеріне ақыл қоспай, сырттан бұйрық етіп үлесесіз бе? Бұлар сондайлық бөтен, бөгде жандар ма еді? Олжаның малын үлескендей болғаны ма? Өздерінің ерк; мен тілегі бар адамдар емес пе? Жастары да он жеті, он сегізде емес. Бәрі де естияр... — деді.

Шәке — ағайын ішінде Абайдың өсиетінен, мінездерінен көп үлгі алам дейтін жақынының бірі. Қазір ол ешкімге алдын ала ақылдаспаса да, оз көңілімен Тәкежандар ниетінде зорлық пен надан әдеттер барын аңғарған. Екі-үш күннің сөзінде үнсіз тыңдаушы боп келіп, өзі араласатын сөзді дәл осы кезең деп білді.

Бұның соңғы сөзін елемей кетуге болмайды. Іштерінен оны жақтырмаса да Тәкежан, Ысқақ, Шұбар - бәрі де үндей алмай; күмілжіп, бөгеліп қалды. Абай бұлардың түстеріне жағалай қарап, әлі де өз ішін ашпай, барлаумен отырған.

Шөке бастаған сөз Абай айтатын, соған жағатын сөз екенін Ербол да танып отыр еді. Ол қалыс ағайынның сөзін осы шақта батыл айтып жіберді:

— Бөрекелді, Шәке дұрыс айтады. Бұл өйелдер бөріне де жақсы келін ғана емес, іні-бауыр есепті де бопкеткен. Үшеуінің де алдарынан өтілу — осы отырған бәріміздің қарызымыз. Сөзді осылай шешу керек!—лелі.

Тәкежан Абайға қарады.

— Сен не дейсің?

— Мен бір-ақ нәрсеге қарсымын. Ол — зорлық! Қалай байлап, қалай үлессең де осы әйелдердің ықтиярынсыз шешпейсің, Тәкежан... Одан өзгенді өзің біле бер, билей бер!..— деді.

Сөз осымен анықталып қалды.

— Ендеше, үшеуіне де сөз салайық. Ал Шұбар, Ербол, сендер ендігі сөзді соларға жеткізіндер!— деп Тәкежан байлау айтты. Өз ішінен «кедергі туса, осы жерден туады» деп күдік ойлап қалып еді.

Шұбар мен Ербол кетер кезде:

— Әуелі үшеуінен бір-ақ сөзді отініндер. Ата жолы, шариғат жолы бұйырып отыр. Тірі отырған әмеңгерлері бар. Бәрі де ерге тисін деп кесіп отырмыз. Алдымен осыған ризалықтарын білдірсін!—деп, біраз отырдыда, ең соңында Шұбарға қарап, тағы бір ақыл қосты:

— Біріне-бірі қара тартып, аңысын андасады ғой. Сөйлесуді Торымбаладан бастандар, өзгелерінен жасы кіші. Бұл жерде сол бастап, өнеге көрсетсін!— деді.

Сонымен Шұбар, Ербол екеуі үш жесірмен сөйлесуге беттеді. Ең алдымен барғандары Торымбала еді. Ол кесімді жауап айтпады. Шұбар қанша ұғындырып, төндіріп керсе де, Торымбала берік сөзін бермей қойды.

Әзірге айтқан екіұдай жауабы: «Мен Еркежан мен Зейнептің алдына түспеймін. Солардың сөзіне қарап жауап айтамын. Әзірге мені зорламандар!» деді.

Екі елші осыдан соң Зейнепке келді. Оған Шұбар ұзақ сөйледі. Жырақтан орағытып, жол білетін, көсемдік ететін жесір екендігін, әсіресе басып айтты.

Бұның сөзінің кезінде ажарлы, есті жүзін еркектерге толық бұрып алған Зейнеп кірпік қақпай, ойланып тындады. Қамыққан да, танырқаған да жоқ. Ербол өз ішінен: «Зейнеп бұл сөзді бұрын естіген кісіше тындап отыр. Әлде осы әйелдер екі-үш күнгі сыбырды есітіп, өзара ақылдасып алды ма екен? Олай болса, бұл да Торымбаланың жауабын бере ме?.. Еркежанға сілтей ме?» деп ойлады.

Бірақ Зейнеп сөйлегенде, бұл ойлағандай болмай шықты.

Оспанды жыл бойы тамаша жоқтаған осы. Бар ағайын мен бата оқыршылар: «Шіркін, Зейнеп-ақ, қандай аңырап отыр!», «Кеудесіндегі шері, көзівдегі жасы, аузындағы сөзі — бәрі де анық адал жарды танытады-ау!», «Кім арманда өтпейді бұл өмірден,

бірақ артында дәл осы Зейнептей зар етуші болса, өлімнің өісініші бар ма?» деп, сырт кісілер де аңыз еткен.

Зейнеп Оспанның жылын ерте беруге де қарсы болған. Алғаш сол сөз шешілгеннен бастап, дәл жылы берілетін күнге шейін ол өзінің жоқтауын тағы түрлеп алды. Күніне екі рет емес, тіпті, үш қайтарадан дауыс айтып отырды.

Шұбар бұған келгенде: «Қиыны осы болар-ау», «Қайғысын көпке паш қып еді. Сол шерден бұл әлі қайтқан жоқ қой» деп күдіктенген. Алғашқы сөзді шеберлеп, баптап айтқаны да сол еді. Енді осы Зейнеп екі елшіні таң қылды.

Анық бір айналуға келместен-ақ, ол көне кепі.«Ата жолынан азбаймын. Айтқаныңнан шықпаймын, шырық бұзбайын, ағайын! Қалғанын өзің біле бер» деп отыр.