Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Аз уақытта бұл топ және де ақындық еңбек жөнінен әңгімелесіп кетті. Енді Көкбайдың Абылай жайынан жазған дастаны сөз болды. Ақылбай жазып жүрген «Зұлыстың» жайы, Мағаш жазам деп ниет қылған «Медғат-Қасым» туралы да көп ойлар айтылды. Жастар кешке шейін осындай бір нәрлі, үзақ дәрістей мәжіліс атқарып жатқанда, Абайдың жалғыз өзі жаңа шыққан әлек сөздің әуресінде отыр еді.

Тәкежандар сәлемін жеткізуші Шұбарды тындағанда, Абай оның жүзіне салқын, сыншы ажармен қарап отырып:

— Олар осылай депті. Ал сен өзің қалай дейсің?— деді.

Абайдың жалған сөзді сүймейтін мінезін Шұбар жақсы біледі.

Және қалтарыс, бұлтарыс жасап көргеніңмен оны танымай қоймайды. Соны шапшаң еске алған Шұбар өз ойын да айтты.

— Жылы берілген соң басталып отырған сөз ғой. Бірер айға асықпаса да болар еді. Бірақ сөз басталып қойған соң, созғаннан да не түседі деп білем!..— деді.

Абай да осыны ойлағандай болды.

— Ендеше, айтып барындар. Мейілдері білсін. Лайығы осы болды деп ол екеуі шешсе, мен шырық бүзам ба? Бастасын сөздерін!..— деп біраз отырып қалды.

Көңілінде Оспанды аяған бір уайым туды. Ол өліп, бүгін оның арын үлеседі деген сұмдық шығып отырғаны мынау.

Ойласа, бар әмірде Оспан мен Абай үшінТәкежан мен Ысқақ туыс еместей, алыс жандар боп өткен екен... Енді Оспан жоқ. Бұлар болса, қылшығы құрамаған, тың, сергек, естияр болып, дүниелік үшін ентелеп отыр. Келіп отырған Шұбар да олар сөзін, мінезін теріс демейді.

Абай өзін осы туыстар арасында жалғыз, жапа-жалғыз сезінді. Бірақ ол бұның үйренген күйі, ендігі өмір сыбағасы — жалғыздық. Осыны еске алу, ойы мен бойын тез жиғызып, іштей оңай қатайтты.

— Жалғыз-ақ өтінішім — бұдан ары көзбе-көз отырып сөйлесейік. Сен екеуің бастан-аяқ болындар. Және Оспанның олар да біздей туысы еді ғой, ана Смағұлды, Шәкені де шақыртсын!—деді.

Осы күні түс ауа Оспан аулына бар туыстар жиналды. Жақында ғана жатақтың жанжалында Абай қандай қызу, қайсар даугер, бітімсіз болса, бүгін мүлде баяу. Өзгелердің ынтыққаны мал-мұра ғой. Бұл оған елеуремейді. Сондықтан кейінгі бар сөзде де тартымды салқын қалды.

Абай ең алдымен Гәкежанның өзін сөйлетті. Тәкежан ұзақ сөйлеп, «өлгеннің артынан өлмек жоқ», «тірі пенде тірлігін етеді» деп келіп, әуелі, оның малын үлесу бір шешеден туған үш туыстың еркі екенін айтты. Ысқақ пен өзінің сөзі қосылғанын сездірді. Үлес жөнінде әлі ойын ашпаған Абай болғандықтан, енді бұның өзінен ішіндегі ниетін сұрады.

Абай бір жұмада Қарамола шербешнайына жүретінін ескерпі. Жолға екі-үш күн керек. Сонда бұндағы іске төрт-бес күн уақыт бар екен. «Бес күнде бітпейтін сөз бола ма? Тек ойдағы ниет, байлаудың бәрін ашып, ортаға салу керек» деді.

Өзінен күткен алғашқы жауап мал-мүлік үлесі болғандықтан Абай:

— Үлес болсын, менің қарсылығым жоқ,— деген

Тәкежанға: «Қалай үлесем дейсің? Бар малды, қыстау, қонысты, үй-мүлікті өзің тегіс еске, есепке ал да өзің үлестір. Өзің биле!»—деді.

Осымен алғашқы күн барлық ағайын болып, түгел тобымен Оспанның бүгінгі қолда бар жылқысын, қойын, түйе, сиырын тегіс есепке алумен болды. Оспанның үш әйелі үш қыстауға ие болатын. Үлкен үй, Еркежан қыстауы Жидебай болғанда, соның күншығыс жағында үш-төрт шақырым жердегі Мұсақұл бұл күнде Зейнеп қыстауы болған. Тәкежан Шыңғыстан мол қыстау салып, сонда көшіп, Оспанмен келісуі бойынша Мұсақұлды Оспанға беріп еді. Үшінші қыстауда Оспанның кіші әйелі Торымбала бар. Ол қыстау Барақ деген жерде, Жидебайдың батыс жағында. Бұл да қозы көш жерде.

Қазір ол қыстаулар мен көктем, күздеу, жайлау атаулыда соңғы жылдар Оспан аулы отыратын: құдық, бұлақ-бастау, көл, өзен, қорық, пішендік — бәрі де есепке алынды.

Алғашқы күннің сөзі Қаражан, Мәнікеге жеткенде ол екеуі тамсанып, таңырқап қалысты. Абай «үлес болсын» депті, «барды өзің үлестір... үлкен сенсің» деп Тәкежанға жол беріпті. Өзі таласатын кісі тәрізді емес...— дескенде, Мәніке: