Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Бұл жиын арасында Әбіш пен Мағаштың пішіндері, тіпті, өзгеше, түстері ақ сүр, жіңішке қасты, жұқа ерінді, көселеу келген екі жігіт бөлек бір орта бейнесіне келеді.

Жылтыр қою қара қалы бар, ажарлы үлкен қара көзді, қырлы кесек мұрынды және әдемі қиылған қысқа мұрты бар қара сүр жүзді Дәрмен Павловқа анық кавказ типінің бірін елестетеді.

Ақылбай мен Мағаш Ерболдан ажырап, осы үйге кіргенде, бұлармен бірге Шұбар да келді. Үй ішінде әндетіп айтқан елең заулап тұр. Қолына домбыра алып, әсем қоңыр үнмен желдірте, әндете түсіп соғып отырған Дәрмен екен.

Ол иығына барқыт жағалы, қалың қаптал шапан жамылған. Жаңа тігілген жеңіл түлкі тымақты шекесіне сала киген. Столға мінбелей отырыпты. Алдында жаюлы жазба кітабы бар, соны тасқындап әндетіп айтып отыр.

Ақылбайлар кіре бере әрі терең ойлы, әрі шын шабыттудыр-ған жолдарды естіді. Терге жылдам шығып, үнсіз отыра қалысты.

Әбіш пен Көкбайлар сияқты бұлар да Дәрменнің аузына бар ынтамен, сүйсінумен қадалған. Сұлу ақынның жыры, кейде терең

толқып, кейде ызамен ширығады. Ағындап келе жатқан үлкен шабыттың үрдіс шабысы бар.

... Тыныштыққта мезгіл бедеу жыр тумайды, Сәттер бар қасіреттен ой тулайды. Толқыған теңіз атқан меруерттей Сол шақта найзагайдай сөз зулайды...

... Ажалдың аш шеңгелін көріп келгем, Қапада өткен зар мен қайгы тергем! Ескінің айыбын аш, мінін қаз деп, Сан рет ақын аға нүсқа берген. Уә-а!

Мен көрдім кешегі өткен ел күйігін Көп кездім сарын тындап бел биігін. Зар шегіп батар күнмен бірге батқан Аямас жас үланды ел биі кім?

Мен көрдім қан жылаған екі жасты, Мұңдары күңірентіп тұр тау мен тасты. Айқасқан құшағынан қарғыс ұқтым Өз зарым сонау зармен араласты...

Мен көрдім қатал күннің Қабан биін, Ашамын ауыр сырды сақта жиын! Жырға жан, өзіме өріс берген Абай

Алдында ардакты аға түсер күйім,—

деп барып, тағы біраз ағындап ширыға түсті.

Павлов Дәрмен жырына ақындардың барынша ұйып сүйсініп, құлақ салғанын түгел тындаған-ды. Енді оның тілегі бойынша Әбіш дастанның аяқталуын анықтап, жеткізіп жатыр.

Мағаш, Кәкітай, Мүқа мен Әлмағамбет ақынға достық қуаныш айтады. Бұл дастанның басын тындамаса да, жаңағы өзі келген тұсынан айып тапқан Шұбар қазір суық жүзбен сейледі. Ол бұл үйге аз уақытқа кірген еді. Белін де шешкен жоқ-ты. Қолынан қамшысын да тастамаған. Қазір сол тобылғы сапты сарбас қамшыны Дәрменнің қағазына нұсқап отырып, сөзін айпы. Қысқа болса да, соққыдай суық сөз:

— Мынау өнер емес, у ғой! «Қабан би» дегенің бір тайпа елдің қастерлеген әруағы. Қайда қаңғып, нені тантып кеткенсің? Ертең жұрт естісе, осы күнгі тірі ұрпақ білсе, жүрегі түршіксін дейсің бе? Абай ағамды «ақылшым» деп атапсың. Бірақ ол кісінің жақсы өсиетіне, онсыз да өшігіп жүрген тоңмойын, надан дұшпанның бәрін тағы да ушықтырып өршеленте түсерсің. Таратпай, тыю керек мұндай сөзді!—деді.

Бұл үйде отырған жиыннан жасы үлкен және елдің бар сезіне араласып жүрген өзі. Қазір ағайынның пысығы да, белдісі де осы Шұбар. Оның сезіне дәл алғаш кезде жауап айтатын кісі болмады.

Бірақ жаңағы сөзге іштей барынша қарсы боп, ойланып қалған Әбіш енді Шұбарға ызалана қарады.

— Шұбар, сіз осы сөзді осындай ширығып ашулана айттыңыз. Тегі, жаныңызға қатты батады-ау осы, ә-ә?!

Шұбар шапшаң жауап берді:

— Ашумен айтам, бататыны рас. Бүгін елдің әруақты биін, ертең қадірлі хан-сұлтанын масқаралап, олардан жұртты бір бездірсек, надан, қараңғы жол деп ата жолынан-жорасынан тағы бездірсек, ертең солай дінінен исламият жолынан аздырсақ, соның бәрін «орыс-орыс», «қыбла орыста», «жақсылық орыста» деп істесек қайда барамыз осы! Бүгінгі халықты, ертеңгі нәсілді қайда, қайда апарамыз? Осы ауыл өзі кім боп барады? Қайда тартып барады?!- деді. Бұл айтқаны көптен ішін кернеп, уыттанып жүрген үлкен түйіні тәрізді.