Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Бұл мәжіліс ортасында ақындардың өздерінен басқа тындаушы достары да бар. Жиын ортасында Әбіш опыр. Жақында қаладан келіп осы топты қуанта жеткен Павлов та бар. Қазір ол да, осы үйдегі бар адамдардай қазақша бешпет ішік киген. Аяғына қара барқытпен көмкерген, үзын байпағы бар жаңа қара саптама киіпті. Басына Тобықты үлгісінде түлкі тымақтан бас, құлағы жыбырлай берген соң, оны тізесіне салып қойып, басына киюдің орнына екі қолын сол тымақтың ішіне тығып жылытып отыр. Тағы біразда аяғын қалың етік пысынатқан соң, оны шешіп, астына басты. Енді оқта-текте түлкі тымақтың ішіне екі аяғын да тығып жылытып қояды.

Павлов бұл ауылға келгелі екі күн болған. Алғашқы бір күн, бір түнді Абай мен Павлов екеуі оңаша ұзақ әңгімелесумен өткізген. Бірін-бірі шын жақсы көретін және қатты сағынысқан достар ұзақ уақыттар екеуден-екеу болғанда, аса көп жайларды кезек сұрасқан. Бірінен-бірі еш нәрсені ірікпестен барынша шынымен молынан айтысқан-ды. Абай Семей қаласына айдалып келген жаңа адамдар жайында тыңдады.Олар арқылы ішкі Россиядағы ендігі тартыста қандай жаңалықтар барын сұрастырған. Орыс халқының ендігі шыққан басшы қайраткерлері туралы және ең соңғы ерекше қадірлі кітаптар жайын, бағалы журналдар туралы, жаңадан шыққан жазушылар, ақындар туралы сұрады. Ақыры Семейдегі Гогольдің кітапханасына келіп түскен, бұл алғызып оқырлық бағалы кітаптарды да нақтылап білген. Екеуінің әңгімесі пашіалық кеңселері жайына ауысқанда, Павлов бірнеше парақорлар туралы, мансапқорлар мен жағымпаздар туралы, Салтыков-Щедрин әңгімелерінің үлгісіндегі талай күлкі жайларды айтып беріп, Абайды сан рет мәз қылды. Әредікте Павлов та сахара түрмысынан талай жайларды қадағалап сұрады. Қазақтың еңбекке берілген қалың елі тұрмысында Абай байқаған қандай өзгерістер бар? Соны білмек. Отырықшылық өмірге ауысып, егіншілікті кәсіп еткен жатақтардың жайына көп қызығады. Олардың бұрынғы жуан ата атқамінерлермен тартысқан қарым-қатынастарын білуге ынтығады. Осы алуандас бейнетелінің ой-үғымында қандай жаңалықтар байқалатынын сұрастырады. Қазақтың сахарадағы кедейінен қалалы жерге кәсіпке барып жүмысқа түсіп, тіршілігін өзгертіп әкеткен топтар қаншалық, солар жайын білмек болды. Орысша оқуға сахара елінің балаларын беруге ата-аналардың санасында өзгеріс қандай, жаңғыру қаншалық, осыны да айрықша білгісі келеді. Абай досының сұрақтарына жауап беру үстінде көп ойларды өзі де тыңнан, жаңадан үғынып, сезініп өткендей болды. Павловтың сұрақтары қазақтың еңбек иесі қалың халқының қамын жеген қамқор достың бейілін білдірді. Соны андаған сайын Абайдың әз досына ырзалығы, құрмет бейілі арта түседі. Өзімен ой-арманы қазақхалқы жөнінде бір сағада қосылып жатқан адал досын, бауыр

досын танығандай болады. Осындай мәжіліс үстінде екі дос күн-түн әңгімелескенсін ғана Абай Павловты Әбіш бастаған жастардың арасына әкеліп қосқан. Кешеден бергі жастар арасында өткізген мәжіліс арқылы Павлов бұл топтың адамымен де жақындасып кеткен.

Күшті ашыған қою қымыз жиынды сәл қыздырған кез. Дөңгелек столға айнала отырған ақындар тобында Кәкітай, Мұқа, Дәрмен, Әлмағамбеттер бар.

Жаз бойы ел қыдырып қайтқан Баймағамбет те қазір осы жиынға келіп отыр. Оның бүгінгі ақындар қасына келуінде бір мән бар-ды. Үйіне ала жаздай оралмай жүріп, кеше түнде ғана келген. Ал бүгін таңертеңгі шайда сәлем бере барғанда Абай оған мысқыл айтқан.

Бұл күндерде тамаша ертегіші, әңгімеші Баймағамбет қалың елге аса қадірлі адам боп кеткен. Қай қыстау, қай жайлауға барса да, әр ауылда қуанып қарсы алатын ата-аналар, жас қауым өте көп болады.

Солар бір үйінен бір үйіне, ауылдан аулына шақырып қонақ етіп, қысы-жазы демей Баймағамбетке Абайдан ұққан әңгімелерің, хикаяларын айтқызатын. Сонан соң Баймағамбет ауылдан бір шығып алса, талайға шейін оралмай қояды. Үйде қатын-бала қалады, ол ойда жоқ. Бұның қайта оралғанын күтіп, кейде сағынып Абай жүреді, Көп кешіккен уағында ызаланып, сыртынан ұрысқансып та қоятын.