Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— Көкейіме Федор Ивановичтің сөзі қатты қонады. Әлгі Шұбар тулап кетті ғой. Ол Кеңгірбайдың ұлы боп, ұрпағы боп намыс етіті. Ал Әбіш, жаңағы өз сөзің мен Павлов сөзі анық дұрыстық сөз болса, онда мен де кеше Құнанбай жазықсыз қанын төккен Қодардың ұлы ұрпағы болсам нетеді? Ызалы кекпен жырласам жол емес пе екен? Тірі болсам, сол Қодарлар көрген қорлықты айту қарызым болар. Федор Иванович, есіме жақсы салдыңыз. Базаралы да менің сүйсініп, ширығып жырлайтын ерімнің бірі екенінде дау жоқ!—деді.

— Бір Базаралы емес, сонау жатақтағы бар кедеймен, есесіз бейнетқормен менің қаным да, жаным да бір емес пе? Көп не айтады? Азға істеген зорлығын айтады. Аз нені айтады? Көптен көрген қорлығын айтады. Базаралы мен жатақ көрген, өз көз алдымда өткен жауыздықтарды қозғай бастасам, менің алпыс екі тамырым түгел ереуілдеп туламас па! Осыны етпесем мен азамат та болмаспын!

Қазіргі сәтте Дәрмен алдыңғы шабытты күйінен, қызулы өнімді ой тауып, үдей түскендей. Халықтың ұлы, саналы ақыны сол халықтың ызасы, намысымен қатты ширыққандай. Алысуға шығып тұрған қайратты қайсардай, дүр сілкініп алғандай болды.

Әбіш, Мағаш, Кәкітайлар Дәрменді жақсы ұғады. Оның жаңа-ғы өленін де, кейін айтқан ойын да тегіс қостап, мақтап қабылдасты.

Әбішке енді Дәрмен осы жұрттың бәрінен де қымбат қадірлі және зор өнер иесі боп көрінеді. Осының үстіне, ең ыстық

досындай сезілді. Қуантатын достық. Бұл араға Әбіштің алғысы да> өз басының қуанышты бақыты да қоса құптап араласқан. Бүгінгі күнде Әбдірахман өмірінің жарық, жарқын күніндей етіп, Мағышты әкеліп қосқан да осы Дәрмен.

Қыз бен жігіт арасы шалғай кетер болғанда, бар бөгеттерді Әбдірахманға жеңгізген де Дәрмен.

Оспанның жылын беріп болған соң Ақылбай, Көкбай және Дәрмен өзі болып, ноғай аулына барып құдалық сөзді түгел байласып, баталасып қайтқан. Оған аз ғана күн өтті. Сол барысында Мағрипаға Әбіштен хат апарып, Дәрмен жас жігіт үшін аса қадірлі жауап хат әкелген. Мағыштың хаттағы тілі әрі нәзік, сезімтал жү-ректен туған, әрі шешен, өзі де бір әндей көркем, ыстық сәлем еді.

«Осы өмірде, айналада болып жатқан жайларды да жазу керек» дегенді еске алып, Мағаш үй ішіне тың әңгіме айтты. Ерболдан өзі естіген, Тәкежан аулында болып жатқан неше алуан айла-амалдар жайын баяндады. Және жалғыз еркектер емес, бүгінгі сөздің не бәлесі Мәніке мен Қаражан сияқты бәйбіше қатындардан шығып жатқанын білдірді.

— Федор Иванович бұған не дейді екен? Осындай істің айналасында да сан сорақылық бар ғой. Сондайды жаз дей ме екен?— деп Әбішке ақыл салды.

Павлов Әбіштен Мәнікелер мінездерін естігенде, ылғи күліп тындады.

— Қызық, өте қызық! «Тарих сахара тірлігінде жай қозғалады, өзгермейді» дейсіздер. Ал осы айтып отырғандарыңның бір өзі қатты өзгеріс белгісі емес пе? Жақында ғана Құнанбайдың аға сұлтан кезінде Өскенбаевтардың аулында бірде-бір бәйбіше осындай сөздерге араласа алар ма еді? Ал бүгін сөздің басы, даудың түбі ең алдымен осылардан шығып жатыр. Ал бүгін сөздің басы, даудың түбі ең алдымен осылардан шығып жатыр. Рас, надан, сорақы, түрпайы түрде шығып жатыр. Бірақ осының өзінде бірталай заман өтіп, бұрын ойға келмес, жаңа мінез тартыстар туып жатқаны көрінбей ме? Аға сұлтан семьясы бір әміршіге бағынудан кетіп, көп ұсақ әміршіге бытырап, бөлініп жатыр. Әрбір дәуірден «сұлтандық», «хандық» кеткенде осындаймен кетпекші. Ал мынау қатындарды жазуға әбден болады. Бірақ оларды жазғанда, әрине, Базаралы сияқты ерді жазғандай емес, жиреніп, әжуалап жазу керек. Күлкі ғып масқаралап жазу керек. Ох! Сіздердің топтарыңызға ең керек жазушы бір ғана адам дер едім. Ол - Салтыков-Щедрин. Қандай керек! Щедрин қазір осы сіздер үшін қаншалық қымбат, қажет үлгілер берер еді!— деді.

Әбіш бұл сөздің бәрін жиынға өз жанынан да мол таратып, жақсылап жеткізеді. Ел тірлігіндегі кейбір сорақылық, өрескелдікті күлкі етіп жазу — «асыл өнер, ардақты өнер» дегенді естігенде, Мағаш пенКәкітай Павловқа қазақ ішінде ондай мысқыл мазақтың көп тарап жүретінін білдірді.