Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Әбіш сол аңғарды анық таныды да, енді шын бір намыскер ызаға мінді. Шұбардың жаңағы кінәсы көбінше Абайға арналған қарсылық екенін айқын аңғарған сайын, Әбіштің намысы мен ызасы үдей түскен. Бірақ Шұбар Абайды атамай сөйледі. Бұл да соны тәсіл етті.

— Бұл ауыл сөйтіп, сізге бүлік, адасқан ауыл болған екен ғой! Жоқ, туысқан!— деп, Әбіш ойындағы орысша сөзді қазақшалап айтты.— Бұл ауыл қыбласынан адасқан емес, осы сахараның анық қалың халқына шын қыбланы іздеп, соны көріп отырған жалғыз ғана көзі — карақты ауыл. Сіз орыстан үркіткіңіз келеді. Ал өзіңіз ғой сол орыстың патшалығының қолынан кеше болыстықты алып, талай жыл қызығын да, олжасын да таттаңыз.

— Ол күн үшін! Күнім түскендіктен.

— Жоқ, сіздің өз басыңыздың күні еш уақытта түскен жоқ-ты. Жалғыз сіз емес, қазақ даласында кешегі заманда, бүгінгі заманда да дәл осы сіздей жуан мықтылар болған. Бір жағынан әкімдікті алып, елін зарлатып отырады. Екіншіден, мұсылман,

ислам, ата-баба жолы деп ескіге, баяғыға тартып кері кетіп жүреді. Сіздей кісілер өмірі жалған жолда екі жүзді мінезде жүретін топ әрі халқына алдамшы, әрі ұлығына алдамшы, ешкімге де шын достығы жоқ. Баққандары — өзінің ғана құлқыны мен бақ-дәрежесі. Міне, бұл ауыл мен тағы басқа жаңа жолдағы қазақ қамқоры болса, ең алдымен осы сіздей адамды елдің соры деп білу керек.

— Ой, не деп кеттің?

— Дейтінім сол — Оразбайлардың, Тәкежандардың ойы түгел жетпегенде сіздің тіліңіз жетіп осындай сүмдық сөзді айтып отырғанда, менің де қатты айтпасқа шарам жоқ!— деп, Әбіш әділ ашудан аппақ сүр боп кетті.

— Ал сен орысшыл емеспісің? Өзің қайда барасың!— деп, Шұбар енді тайсалақтап кекете сөйлеп еді, үні бағанағыдан бәсең шықты. Әбішті ызаландырған сөз Абайға жете ме деп, енді өзін тежей бастаған.

— Мен де, осы ауыл да орысшылмыз, бірақ қай орысты дос көреміз? Ол — Казанцев ояз бен жандаралдар емес. Қараңғы надан халқымызға, меңіреу-мешеу сахараға білім, өнер, жарықсәуле әкелетін орысты сүйеміз. Одан басқа, анық содан басқа дос та жоқ, қыбла да жоқ. Сол үіпін бұрынғы мен бүгінгі надандықтың жуан бел дүмше жоқшысының бәрін айыптап атап беру керек. Халықтың көзін бір жағынан сонымен ашу керек. Дәрмен дұрыс жолда, менің әкем де сол дұрыс жолда!— деп сөзін бітірді.

Шұбар енді жауап қатқан жоқ, қатты құлшынып атқып тұрды дашығажөнелді.

Шұбар бағана Тәкежандар тапсырған жүмыспен келгенін енді есіне алды. Жаңағы түйілген қабағын жазбастан шығып кетті.

Қатал үкім айтып кетсе де, үй іші оның сөздерін елең қылған жоқ. Әбіш Павловқа енді ғана баяндап болған еді. Павлов сүйсінген жүзбен тындап отырған.

— Жақсы, Дәрмен! Джигіт, жақсы ақын! Молодец!— деп, үмтыла түсіп, Дәрменнің қолын алып, үзақ уақыт қатты қысып, сілкіп қойды.

— Өлең, поэзия осындай шындықты осылайша батылдықпен, ызамен айту керек!— деді.

Әбіш оның ойын қазақшалап, Дәрмендерге жеткізе отырып, өз сөзін қоса айтты

— Міне «жаңа дәуреннің, жаңа жыршысы туады» деген осындайдан. Жауыздық, надандық, зорлық және неше алуан өктемдікпен ақын алысу керек. Халық атынан алыссын!

Жазықсыз көштің әділ өкімін айтсын. Оның қатты қарсылығын, жиренішін ірікпей, тайсалмай айту шарт. Біреудің биіне, бір елдің ханына, тағы бір жұрттың патшасына қарсы шын арлы ақындар айтып келген сөздер осындай түрғыдан шықпақ керек. Халықтың алтынындай сақтайтыны, нәсілден нәсілге жеткізіп қадірлейтіні де осындай жырлар болмақ!—деді.

Павлов та өз ойын анықтай түсті:

— Дәрмен, Мағаш, сендер осы өздеріңнің өмірінде болып жатқан ауыр жаманшылықы да, қызықты тартыс, өжет қимылды да жазуларың керек. Мысалы, мен айтар едім, ана жылы осы өз елдерінде болған Базаралының қайратын жазуға болады. Әсіресе, кеше ғана болған жатақтар тартысында Базаралы тағы қандай ақылды, мықты айнымас ер боп шықты. Өзі ауру күйде осындай басшылық ету!.. О-о, мұның қасиеттерінде еңбек елінің болашағы көрінеді ғой. Осыны көпке таныту ең қадірлі міндет қой, ақындар,-деді.

Дәрмен бұл сөздерін кең ұғынғанын білдірді: