Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Әзімбай үшін әкесі Еркежанды алмай, Зейнеп, Торымбаланың біріне тайқып түссе, онда бажы үлкен үйдің бұлар ырқынан кеткені.

Қаражанның Кәкітай турасыңпдғы арбасу сөзі айтылып болған соң, Мәніке ендігі әңгімені, Әзімбайдың жаңағыдай шүйлеуі бойынша, жағалатып келіп, Еркежан басына бүрған.

— Жә, жеңеше, енді «қайсысы қайсысын алады?» деген түйін сөз бар ғой! Осыны не дейсіз?

— Өзің не деп жүрсің, сен айтшы!— деп, Қаражан әуелі Мәнікенің шынын айтқызбақ болды.

— Қайдан білейін, талассызды алам десе, біздің кісілер ана екі тоқалды алар. Бірақ талассыз болғанымен, онысы талайсыздық қой. Бұнда бәрінің таласы Еркежан ғой. Ол болмаса сөз ғып не бар, тәйірі! Сонда жолы үлкен, жасы үлкен Ахкеме Еркежаннан басқасының лайығы бар ма? Өзгенің таласар не дәрмені бар?!— деп, Қаражанды бағып, тоқтап калды.

Қаражан бұл түста анық сескеніп, қабақ түйіп, үндемей отыр.

Бірталай алай-түлеймен іші қайнайды. «Өз нәсіліне болса екен» деген малға да, қазынаға да қызығады. Еркежан қаупін де ойлайды. Толқып тұрып:

— Ал осы Еркежанды алмай, оның малынан, мүлкінен бөліп алмайтын несі бар?— деп көріп еді, Мәніке оған бастырмады.

— Түу, жеңеше, ол не дегеніңіз? Өзге қатындарды алғанда, олардың өз еншісіндегі малы бар емес пе? Соны береді де қояды. Еркежан мүлкін, ол үйдегі малды үлеске салдыра ма?! «Ортада тұрсын» дейді де, қол тигізбей қояды гой. Сонан соң Әубәкір бір ие, онан әрі Әйнекем өзі ие болады да қалады ғой...

— Солай болады дейсің, ә?..

Мәніке абысынының толқуын бағып, енді соңғы салмақты сөзін айтты.

— Сіздің Әзімбайдай балаңыз бар. Өзіңізден туған өрен-жараныңыз құдайға шүкір, «қағанағы қарқ, сағанағы сарқ» ана сіз емес пе? Еркежан не? Ол малдың қоршауында түрғанмен, бір жалғыз ку томар емес пе? Ахкемнің де жасы болса, сіз қызғанатын шақтан өтті... Осындаймен сіз «жолы болсын» демесеңіз, бар үлкен үй, мол дүние Әйнекеме кетті!.. Соның үрпағына жем болды, өзімніңбалам құр қалдыдей беріңіз... Менің әлдеқашан... білгенім осы!— деді.

— Сонысы бар... Сонысы бар...—деп Қаражан жағын таянып, амалсыздыққа шырмалып, жүдеп отырып қалды. Үзыннан -ұзақ өмірде кейде қытымыр, қатал атанып, кейде сақ, сараң атанып жұргені кім үшін еді? Бір Тәкежанның абырой, атақ дүниелігі үшін солай болыпты. Одан өзге оның баласы, ұрпағынан басқа жанның жайын ойлап көрді ме екен? Қиянатсыз әрі қызықсыз салқын өмірін Тәкежан деп өткізгенде, бірде-бір өзге еркек бар екен деп ойлап па еді?.. Енді міне, ажар тозып болғанда ежелгі дос азып отыр. Күйеуін өз қолынан, өзінен зор... Зор емей немене, әрі бүдан сұлу, әрі бүдан жас және мол байлығы бар тоқалға бергелі отыр...

Қаражан көпке шейін үндемей қалып, бір кезде жарылғандай болып өкіріп, жылап жіберді... Солқылдап қатты жылап, бойын зорға дегенде қайратпен тежеді.

— Семіз бәйбіше марқұм,—деп Үлжанды есіне алып,— айтып еді-ау, бір күйген күні... «Әйелдің көрген күні құрысын. Ерке бол, еркін бол, ердің көңілі сенен ауған күні ескі ұлтарақ құрлым құның жоқ» деп. Еркегің сенен тоқалға бұрылып алғанда, сен көшкен жұртында ұмыт қалған күшік құрлы болмассын-ау, ә-ә? Сен қыңсыларсың, жас төгерсің... ол болса жаңа жардың бет қызылына қызығып, тарта бермек... Солай ғой!— деп, тағы жылады.

Мәніке ендігі сөзді доғарып, тек Қаражанның көнуін бағып отырған. Қынжылсын, жас төксін... Бірақ Қаражан енді көнуге бейімделді.

Мәніке соған әлденеден мәзденіп ырза болды. Абысынына көрсетпей ернін көтеріп, бір шүйіріп те қойды. Әзі жеңгендей, масаттанып отыр.

Ақылды, тәсілқой, айтқыш болғанмен, бұл әйелде өрескел бір сенімсіздік болатын. Онысы — кісі қайғысын танымауда.