Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Жаратылысындағы сөзшең, естілігіне өршілдік қосылған соң бұл әйел үнемі шалқып, білгіш, және ойына келгенін айтқыш та болып алған. Бұның бетінен әйелдер емес, Ырғызбай, Олжай ішінің көп еркектері де тайқып жүретін.

Осы жеңгесі асқақтап, тым тәкаппарланып барады дегенді есітіп жүрген Оспан өлер жылында, бұған бір қалжыңмен қатал сын айтып, бегін қайырған.

— Сен күйеуінді билеп, кекір кербез болып алдың. Тазалығың, пандығың жер басқанның бәрінен жоғары. Тек, айналайын, бір ғана сыр айтшы. Осы сен ғой бәрімізден артықсың, менсінбейсің, өйткені туысың, жаратылысың біздей балпаяақ қазақтың бәрінен басқа. Сені адамзат емес, биязы нәзік перизат деп білеміз. Ал енді осы сен де біздей — күнәлі пендедей, бойыңнан нәжіс шығарасың ба, жоқ әлде сенің сарайыңа батпаған артық зат та, хор қызынша, жұпардай тарап отыр ма!— деп күлген-ді.

Бұл бір ащы мысқыл еді. Бір Мәніке емес, кербез сінген тәкаппар адамның бәрінің де көкірегін басқандай — ойлы, өткір әжуа болатын.

Мәнікенің тілінен реніш көрген үлкендердің көбі осы сөзді әр саққа бұрып, бұдан да тұрпайылап, әр жайды өз тілімен атап, сырттан күлісіп жүретін.

Мәніке Ысқақ үшін намыс жыртуға, ашу айтып, айдын көрсетуге де шебер. Ол ыза-кекесінді де қатты ұстайды.

Осындай мінезін бар жұртқа қолданғанмен, Мәнікенің тісі батпайтын бір ғана кісі бар. Ол — Абай. Қайны болса бір сәрі еді. Өзі қайнаға, оны және Мәніке амалсыз кішілік жолы, келіндікпен «Әйнеке» деп атайтын.

Іштей Мәніке Абайды ұнатпайды. Оңашада Ысқаққа, малшы көршіге Абай аулын, Абай балаларын, тіпті, Абайдың өзінің кей мінезін де жақтырмай, сыртынан қыжырта сөйлеп отырады. Өзі және Абай айтты деген күндегі сөзінің бәрін есітіп, жадына сақтай біледі. Бірақ оның жақсы сөзіне бір сүйсінген емес. Ал бұның сыншы ойына сәл ағат, тұрпайы естілген сөз болса, қатқыл еріндерін бұралта көтеріп, шүйіре түсіп, мүқата сөйлеп қалады:

— Қойшы төйірі, айтпашы сол бір татып кеткен сөзді... Жай кісі емес, тіпті, Әйнекем сөйдепті дегенде, қарным ашып қалады!— деп, немесе Құсқым да келеді дейді.- Білгіш болғаны, ақылды данышпан болғаны со ма? Сондай ақылды кісі де адаса береді екен! —д еп қоятын.

Кейде Абайды «Мәніке келіні осылай кекеп отыр» дегенді естігенде Әйгерім сыңғырлай күліп қалатын. Ол үшін ұялғандай, қып-қызыл боп отырып, бұ да бір күні өзінің сыпайы, шебер мысқылын айтқан:

— Бір Әжекеңе, — деп, Ырғызбай деген атасының атын атай алмай, — екі бірдей кемеңгер қайдан ғана сыя алсын-ау! Абай білгіш болса, біздің Мәніке келін одан да озған. Бір қазанға екі дөйдір қошқардың басы сыймай жатқаны сол емес пе? — деген.

Әрі «келін» дей отырып, әрі Мәнікенің нәзіксінген сұлу әйел, кербез басын «дөйдір» қошқар деу соншалық кереғар, оқыстан оқтай тиген өтімді мазақ болатын.

Қазір сол Мәніке Қаражан абысынымен үлкен, құпия сыр айтысып отыр. Сырлары — еркектер туралы. Соныңішінде өзде-рінің күйеулері мен Абай туралы сөйлеседі. Бұлар турасындағы бар сөздің басын қосып отырған Оспанның мүлкі мен жесір әйелдерінің жайы.

Екі абысын, тегінде, ақылды, би бәйбішелер болудың үстіне, ерлерін өз ырқына бағындырған дүниеқор, малжанды әйелдер. Соры ма, ырысы ма, әйтеуір, тағы бір өзгешеліктері бойынша намысқор кісілер. Ол намысты және әйелше ойламай, еркекше, тіпті, сол еркектер үшін де өздері ойлайтын.

Осы сипаттары билегендіктен, бұрын екеуі бірігіп, Оспанның жылын бермес бұрын бір сөзге ебден келіскен. Онысы өз кү-йеулеріне өздері бұйырып, үстеріне тоқал алғызбақ. Оспаннан қалған әйелдерді ең алдымен өзді-өзі күйеулеріне таңдатып алғызбақ.

Әнеугүнгі Оспанның жылын ерте бергізуді де Тәкежан мен Ысқаққа екі жерде, осы екі әйел бұйырған. Келер үлес туралы қауіп ойлағандықтан солай еткен.

Ал қауіпті ең алдымен еске алушы Әзімбай мен Мәніке болған.