Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Өз әкесіне Ысқақты үнемі серік етіп, тізелерін біріктіріп отыруды Әзімбай «биылғы есептің үлкені» деп білген. Оспанның үш ағасы, ең жақын мұрагерлері болғанда, соның екеуінің сөзі бір жерден шығып отырса, бұлар өлді болады. Әзімбай үй ішінде Тәкежан мен Қаражанды шүйлеуден басқа Ысқаққа айтатын сөздерін, есептерін алдымен Мәнікеге келіп айтатын. Биыл осы жеңгесі мен Әзімбайдың оңаша сөзі көп болған.

Сондай сөздің бірінде Әзімбай Мәнікеге:

— Жеңеше-ау, осы біздің кісілердің не білгені бар? Үлкен үйге Абай орнап алды ғой. Бұлар жыл уағы жетсін деп қаңқиып жүр... Аналар болса, Оспанның баласы деген боп, бір ұл, бір қыз немересін ие ғып қойып еді. Енді ертенді-кеш Еркежанның үйінде Абай болады. Бар баласы нөкерімен үлкен үйден шықпайды. Тек жүр ме? Ертең болатын үлесті астыртын қамдасып жүр ме? Соған кімнің көзі жетті?.. Не ойлайсыз?— деп еді.

Мәніке сонда Әзімбайды қостап, мұрнын көтере сөйлеп, Абай жағын мұқата кекеткен:

— Е-е, тәйір, мен оны әлдеқашан білгем...— деп бастаған. Өз ақылына өзі сүйсінгіш Мәнікенің әр кезде сөз әдеті «е-е, мен оны әлдеқашан білгем» дегеннен басталатын — Әйнекем қайғылы да өзі, қамқор да өзі боп, өрмегін тоқып жүр. Еркежанды сиқырлаудың қамында ғой. Болмаса, дауыс айтатын қаралы қатын емес, үлкен үйден биыл қысы-жазы неге шықпай қойды дегенді мен ойлағалы қашан!

Әзімбай Мәнікенің білгіштігін айламен мақтай түсетін:

— Біздің ақсақал мен Ысқақ ағама осы ақылды құдай білдірмеген соң, не дерсің!? Ертең ауыздары аппақ боп, қара жерге отырғанда бір-ақ білер. Сөйтіп, бір өкінсе екен! Аңқаулығынан ғана бір опық жесе екен!..— деп те арбайтын.

Әкесінің дүниелік есепке түк «аңқау», «адал» да емес екенін де, Әзімбай сондай сөздерді тіл ұшымен айтқан болады. Абай мен оның жақындары бұл сөздерді шындықпен жиі айтатын болса, Әзімбай бұндай сөздерді әдейі ойнап, сайқалданып айтатын.

Мәніке оның жаңағы жалған бейқамдығын аңдамады. Бұны да жастығынан шалағай деп біледі. Сол себепті:

— Жарайсың... Сен де жетістірдің. Әкесі мен ағасына көрген, сезгенін айтып, ақыл қосады десем... Сен де «опық жесе екен» деп жүрмін дейсің. Сонда бар дүние-мүлік қолыңнан кетіп қалғанда, сенің табатын олжаң қайсы! — деп, бұны да шенеп қояды.

Әзімбайдікі айла. Ол осындай сөздермен бірер күн Менікені сөйлетіп, өзін оның алдында «бейқам» етіп жүрді. Жеңгесінен мысқылдаған сөз естіген сайын, өтірік аңқаусиды. Сөйтіп барып, артынан Мәнікенің ақылын енді түсінген кісі болды да, бір күні оған:

— Енді осы ақылынды Ысқақ ағам және менің шешем, анау абысыныңа өзің ұғындыр! —деп тапсырды.

Тегінде, өз әкесінің Қаражаннан қорқатынын Әзімбай жақсы білетіндіктен, ерекше бір қауіпті тағы бір ойлайтын. Онысы Оспаннан қалған әйелдің бірін алуға Тәкежаң батпай, Қара-жаннан қорқып қала ма деген қауіп.

Ал жесірін алмаған әмеңгер, мал-мүлікке де қолын сұға алмайды.

Әзімбайдың ішке бүккен ең үлкен күдігі сол. Болмаса, жолы үлкені Тәкежан болғандықтан, алғашқы тандау бұнікі. Олай болса, үлкен үй Еркежанмен қоса бұлардың сыбағасына кетпек керек. Әзімбайдың арманы да, алыспағы да сол үй турасында. Абайдың үлкен үйшіл болуынан бұның ерте күнде сескенгені де сол үшін. Ал сөйтіп, Тәкежан жесір алмақ керек. Бірақ осыған әкесі қорғанып қалса, бар есептің құрығаны.

Талай рет әкесі мен шешесіне бұл жөнді өзі айтуғада оқталып еді, бірақ әке-шешесінің арасына, тегі, жолда жоқ сөзбен сұғылудың бабын таппаған. Сонымен Мәнікені алыстан шырғалап, оның мақтаншақтығын пайдаланып, өзі аз уақытқа оған ақымақ та көрінген боп, мысықша ойнап жүрген мәні бар. Мәнікенің тағы бір жақсылығы — сырға берік. Үй ішін, ағайынды бұлдіріп аларлық сырын ол ашпайды. Осындай баспалдақпен жүрген Әзімбай Мәніке арқылы бірталай ниеттерін, өсиеттерін астыртын әзірлеп келді.

Қаражанды Мәніке арқылы, үстіне қатын алдыртуға көндіртті. Оспанның жылын мезгілінен ерте бергізді. Енді бүгін еру-лік үстінде Ысқақ аулын жақсы күтіп, төбеге, көтеріп сыйлауды да үндемей жүріп Әзімбай өзі басқарған.