Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Тегінде көздің жасы жылаушыға ғана ауыр емес, көрушіге де ауыр ғой! Оны сүюге, тамашалауға болмайды, тек түсіну керек. Адам басындағы қайғыға ортақтасу — әрбір бауырмал, адал адамның әдеті. Ал дәл жылап отырған адамның жүзі мен еңірен дауысы ешкімге де сұлу, нақысты боп көріне алмайды. Ондай жүзді жақсы көрудің өзі де қиын. Мәніке болса сондай жылау мен көз жастан жиреніп отыратын. Бір өзі мен тек өз үй ішінің жылағаны болмаса, өзге адамның жылағанына қайысудан бұрын, ең әуелі ыза болатын.

Сондықтан көрші, малшының баласы мен үлкені өліп, қайғылы үй іші жылағанда бұл қатал, әмірлі бәйбіше жыласпай тұрып, әуелі сол үйдің келіні, қызына зекіп, ұрсып, жазғырып отырып басу айтатын. Көңілқостық білдіру орнына, үрсумен тыятын. Өзі «әлдеқашан біліп» қойғыш болғанмен, осындай шын сезімге топас, көн кеуде болатын. Сол Мәніке Қаражан қайғысына да қынжылып, қайысқан жоқ... «Не десең де көндің ғой» деген байлаумен кетті.

Әзімбай да кешкі салқын түсе, үлкен үйдің көлеңкесінен түрды. Жіңішке қалың құрық сыпталып, жонылып болған-ды. Үй ішінде шешесінің жылаған үнін естігенде, ол да күйреген жоқ. Қайта «Мәнікенің жолы болды, бұл жақсы ырым екен» деп, орнынан тұра берді. Ағаштың жаңқасынан екі етегін қағып, тазарып тұрды. Қаражандай жалғыз анасының көз жасынан да «етегін қағып», «маған түк керегі жоқ жас« дегендей, сырт қарап тұрған-ды.

Жылтыр қара мұрттың астынан қып-қызыл еріндері күле түсіп, аппақтістерін ақситып, Мәнікенің қасына ерді. Оны Ысқақ ауылына қарай жаяу ертті де, үй ішінде өткен кеңесті тыңдаумен болды.

Үраңқайда Тәкежан мен Ысқақ арасындағы оңаша кеңес ерте біткен-ді. Олар әйелдерді қалай үлесуді сөз қылған жоқ. Бір жағынан, ол — өздерінің іштерінде әлі шешіп болмаған түйін. Екінші жағынан, әңгімені бүдан бастау лайық емес, ерте көрінеді.

Екі әмеңгердің әзіргі сөзі: «Абайды қалай ақылға аламыз, өзіне тура ақылдасамыз ба, жоқ, араға кісі саламыз ба?», «Кісі жүргізсек, кімді көмекке аламыз?» дескен жайдан басталады. Бұл жөнде олар Абаймен екі араға кісі салып сөйлесу мақұл десті. Әнеугідей Абай өзі: «Бірігіп отырып шешейік» десе, ондағысын көреміз. Әзірше, ара ағайынның жақын, естияр кісілерін алайық та, солар арқылы алғашқы сөзді байлайық» деді.

Алғашқы сөзі— қазір Оспан мүлкін, әйелдерін үлеске саламыз ба, жоқпа деген туралы. Араға жүргізетін кісілерді бұл екеуі көп талдап, көп сөз қалды. Ақыры кеп тоқтағандары —Шұбар мен Ербол.

Екеуінің бар есебі бойынша, тегінде, қиғаш сөз шықса, Абайдан шығады деп білді. Ол ең әуелі «үлесті қоя тұрайық» деуі мүмкін. Оған дәлел де табады. Әйелдерді де оңай ойыстырады. Екінші, бұлардың ойынша, Абай үлкен үйдің мүлкіне, немерелері арқылы жарым-жартылап ие боп отыр. Сондықтан үлесерлік ең үлкен мүлікті тағы көп себеп тауып, қорғаштауы мүмкін. Үшінші, өзі Мәніке, Қаражан, Әзімбайлардың айтуы бойынша сол мүлікке, үлкен үйге жанасып жүргендіктен, асықпай отырып, іргесін мықтап көміп алуға бейім. Осы себепті де Абай үлестің сөзін әдейі создырып кетуге тырысады.

Бұлай болған соң, енді Абайға салатын кісілерді, оған сөзі өтерлік досынан, жақын адамынан алу керек болады. Ерболды осы есеппен таңдасты. Ал Шұбарды іштесіп, шындап келгенде, Абай емес, бұларға бұрады деп сеніседі. Оның Абайға да жағатын

айласы бар. Өзі ең жақын туыстың бірі. Үлес сөзінде оның сыртта қалуына да болмайды. «Сен неге араласасың?» деп, кінә тағушы да болмайды дескен.

Осыған байлап алған соң, дәл сол күннің өзінде Ербол мен Шұбарды Ералыға, Ысқақ аулына шақыртып, екеуі кісі шаптырды.