Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Бұл үйден жолы болмай шыққан елшілер Торымбаланікіңе қайта соқты. Оған Зейнептің ғана жауабын, байлауын білдіре отырып Шұбар: «Көну керек» дегенді батыл айтты. Торымбала-ның жастығы, момындығы бар. Еркежан мінезіне ырза болмаған Шұбар бұған әдейі салмақ сала, бұйыра сөйлеген.

Зейнептің сөзін қайта сұрап, үғынып болған соң Торымбала дакөнді.

Әйелдердің сөзін Шұбардан толық естіген жерде Тәкежандар үндемей, дағдырып қалды. Бар есепті бір Еркежан бұзып отыр. Ол көнбеген соң үлестің не мәні бар? Айлакер Тәкежан енді іштей, сенімсіз бір күдікке ауысты. Андығаны Абай болды. Сонымен әйелдер жайын қоя тұрып, Абайдың өзіне сөз салды.

— Жә, жесір үлесеміз деген екенбіз. Мен болсам тілегімді айттым. Ысқақ та жесір алуға әзір отыр. Ағайынның алдында барымызды ашып салдық. Ал осы, Абай, сен не дедің? Сен кімді алмақсың? Сонынды айтшы!— деді.

Абай түк бөгелген жоқ, Тәкежанның жүзіне салмақпен қадала қарады.

— Мен не дедім? Тандарым да, таласарым да жоқ... Жесір алам деп пе екем? Мен ешкімін де алмаймын...

— Е, бұ не дегенің?

— Бұ қалай сөз?— десіп, Тәкежан мен Ысқақ қатар сұрады. Шұбар, Смағұл, Шәкелерге де Абайдың жауабы оқыс көрінді. Олар да бұның жүзіне тегіс қарап қапты.

— Мен сендердің үлескенінді көрейін деп отырмын. Болмаса, қатын алғалы келді деп пе едің?..

— Қой ол сөзді! Біз алғанда, сен неге қаласың!? Әмеңгерлік қарызың кәні! Айтпа алмаймын деген сөзді!—деп, Тәкежан бұл інісін билеп сөйлегендей болды.

Абай кекесінмен күле түсті:

— Немене, зорлықпен қатын әперуші ме едің маған?

— Жолдан шығам десең өзің білесің, болмаса «ерік», «зорлық» деп тандаушы ма еді ата жолы.

— Ата жолы... Заман өзгерген сайын жол да өзгереді. Ата жолыншыл болсаң, қан жеп отырмас па едің осы күні!? Ол жолдың да талайы тозып, талайы өзгерген..

— Е, олай болғанда, текке сөйлеп отырмыз ғой, тәрізі... Абай, осы қойсаңшы, тегі, сондай ұя бұзар сөзді.

— Сенің ұянды мен әлі бұзғам жоқ... Жер үлесем дедің, қарсы болдым ба? Малын алам дедің, дау айттым ба? Қатын үлесем дедің, қой дедім бе? Тандаулысын алам дедің, қарсы шықтым ба, таластым ба? Қашан бұздым ұянды? Барына көніп, үнсіз отырғам жоқпа?

— Көнгенің шын болса, сен де жесір аласың.

— Жоқ, шырағым, ол еркелігінді көтере алмаймын. Еріксіз апарып қойынға салатын, жесір қатын Абай деп пе едің? Не дегенің?— деп, Абай зілді ажармен Тәкежанға қайта қарады.

— Неге алмайсың?

— Алмаймын.

— Алғаш жесір алған сен бе едің!?

— Жоқ, алғаш алмайтын менмін.

— Себебін айтшы, ендеше?

— Себебі сол, сүйген жарым бар. Одан басқадан жар тауып, жарастық іздемей-ақ қоям ендігі өмірде. Алғың келеді екен өздерің үлес те, ала бер!..

Осы сөзден соң жиын аңтарылып калды. Аздан кейін Тәкежан қайтадан әйелдер жағына сөзін бұрды.

— Абай көнбесе, ықтияры. Бірақ көнбегеннің бәрі бұғалық әкете бермес, әйелдер жайын сөйлендер!—деп Ысқаққа қарады.

Ысқақ бұның аңысып танып, Еркежанның «ерге тимеймін» деген сөзін теріске шығарды. Тәкежан екеуі кезектеп огарып, Еркежанды көндіру керек, көнбесе де тигізу керек. «Көнемін» деп әйелдің бәрі бірдей айта бермейді. Жылап отырып та бағынатын,— дегенге сая бастады.

Бірақ бағанағы бетінен ауыспаған Шәке, бұған қарсы шықты. Смағұл да:

— Өзге әйел емес, Еркежан басын олай етуге болмайды!—деді.

Абайдың ойы, айтпаса да мәлім. Сондықтан Шұбар да дәл

Еркежанды олай етіп алуға болмайтынын айтты. «Бұрын бұндайда зорлық болса, ол жас келіншек басына істелетін. Ал өзі бір ауылдың және қара шаңырақтың, үлкен үйдің иесі болып огырған, бауырына бала басып отырған, ел анасы боп қалған әйелді оңай қоржын көруге болмайды» деді.

Осымен Тәкежан, Ысқақ екеуі ғана бірыңғай, өзге туыс бір ұдай боп қалды. Сөз аяқсыз боп, шешілмей тұр. Осы дағдарыспен бүгінгі жиын тағы тарасты.

Соңғы кезде Тәкежан қабағын түйіп, ашулы, наразы жүз көрсетіп үндемей кетті.