Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Абайдың қасына келгенде Ербол жаңағы көргенін жасырған жоқ. Жай, бөгде сөз айтқандай етіп, Әзімбайдың Оразбай аулына жүргелі жатқанын білдірді. «Жүріп кетті» деген жоқ. Себебі, Ерболдың аңғаруынша, бағана Шұбар айтқан соңғы сөзден соң, Әзімбай үндемей кеткенде бүгін жүрмейтін боп, сөздің артын тосуға көніп кетті. Соны Ербол біліп қоймасын деп, Әзімбай әдейі үндемеді. Қас-қабақты бұ да бағып, танып үйренгендіктен қазір Ербол Абайға өзі көрген мінезді жай ғана хабар етіп сөйлеген. Оны көптіріп, үлкен етіп көрсетудің қажеті жоқ. Тек бір хабар түрінде Абайға жеткізіп қою тағы дұрыс.«Абай әр алуан қимыл, қыбырды біліп отырсын. Қайсыдан қандай сыр аңғаруды, қандай байлау жасауды өзі де табады» деп ойлады. Досының зерек, сергек көңіліне үнемі сенетін Ербол өзі де осындай байыпты ұстамдылық көрсетті.

Абай Әзімбай хабарын естігенде үндемей, біраз бас изей түсіп, ойланып қалды да, артынан тез өзгерді, Бір ойға қатаң бекіген ажар көрсетіп, асығып, ширыққандай Шұбарға жалт қарады да:

— Кәне, Тәкежанның тілегін айтшы!— деді.

Тәкежандар кеңесі Абайға екітүрлі талап қойып, жүк артқан.

Біреуі: «Еркежанға Абай өзі сөйлесіп, Тәкежанға тиюге көндірсін» дейді. «Болмаса, екінші байлауды қостасын. Егер Еркежан тимеймін деген сөзінен қайтпаса, бар әмеңгері болып зорлықпен көндіреміз, Тәкежанға еріксіз тигіземіз. Абай осы жөнде бізбен бір болсын» депті.

Абай бұл сөздің екеуіне де көнген жоқ. Сонан соң құні бойы Тәкежан аулы мен Абай аулының екі арасында ерсілі-қарсылы елшілер жүрді. Абайдың кесер сөзі:

— Мен өзім Еркежанды алмаймын. Алам деген Тәкежаннан қызғанбаймын. Бірақ зорлап алма. Олай етем десең, қарсы шығам. Зорлық істетпеймін! Кісі сал, сөйлес, көндіріп келіс те ала бер! Осыдан өзге сөзім жоқ. Енді мені қажамандар!— деген.

Кейін Еркежанға тағы кісі жіберілді. Ол Ысқақ еді. Барды айтып, жалынып та, жабысып та көрді. Еркежан қатты қайрат көрсетіп, кешегі Шұбарға берген жауабынан аумай тұрып алды. Сөз тағы тұйыққа тірелді.

Осы кезде Тәкежан үйіндегі кеңес ең соңғы, ең салмақты және ең аямастықбәле сөзін шығарды. Бұл — Еркежан мен Абайға қатар жасаған қысас. Осы сөзді Шұбар мен Ерболдан жолдап отырып, Тәкежан анық суық сыр ашты:

— Ағайын арасына лаң түскелі отыр. Дәл осы жерде ұғыспасақ, Құнанбай ортасы бүлінгені. Айырған Еркежан мен Абай деп білемін. Артқы күн не болады, кінәны өэдерінен іздесін. Тек көрісерге күн жақсы болғай-ақта!— деп барын айтты.

Бұл сөзбен қатар қойған талабы: «Еркежан күйеу ге тимеймін десе, сол орнында отырсын. Бірақ Құнанбайдың, Ұлжанның бар баласына үйі де, мүлкі де анық ортақ шаңырақ боп отырсын. Қазір Абайдың екі немересі Еркежан қолында отырғанда, біз бұл үйді бәрімізге ортақ деп білмейміз, Абайдың ықпалында отыр дейміз. Дегені болсын Еркежанның, бірақ Әу бәкір мен Пәкизатты үйінен шығарып, Ақылбайдың өзіне қайтарсын!» деген.

Абай бұндайлық сұмдық сөзден жаны түршіккендей қиналды. Анығында, Әубәкірді, Пәкизатты «өз немерем» деп өмірде ойлаған емес-ті. Барлық ауылдар, еркек, әйелдер, көрші-қолаңдар тегісімен ол екі баланы Оспан мен Еркежанның ғана өз тумасы деп білетін. Бірақ Тәкежан айтқызған сөздің бәрі де жыланның зөріндей, ысқырынып у тәгіп тұр.

«Күні ертең жауыңның қасынан табылам» деп отыр. Осы жаймен қатты қиналып, ойланып қалса да, Абай сынған жоқ.

— Мен мұншалық қатал зұлымдыққа баспаймын. Тындағым келмейді. Барындар, не десе де ана Еркежанның өзінен естіңдер. Байлауын өзі айтсын!— деді.

Еркежан бүгін бұл зорлықтың тұсында жылаған жоқ. Біржола алысуға әзірленіп, қатайып алған екен. «Бұлары маған істеген қысас қой. Мені үлкен үйден кетсін дегені ғой. Жарайды, оған да көндім, кетейін де, осы ауылдың шетіне бір лашығымды тігіп оқшау отырайын. Мен Кенженің нақсүйері едім ғой, азын-аулақ еншімді бөліп берсін. Бұл шаңырақтан кетсем де, Кенженің әруағынан кетпеймін, азбаймын. Оның баласы етіп, бауырыма салған екі жетімегінен айрыларым жоқ. Соларды алып, бұл үйді тастап шығамын» деді.