Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— Оразеке-ау, жуандықпен, мықтылықпен елемеген боласың! Бірақ сол Ыбырайыңның сөзі тап биыл жазда өзіңнің анау отауында отырып, сабақ оқыған немерелерің, інілеріңнің кітабынан да шыққан жоқ па? Өзіңіз сонда қалай бүлініп едіңіз, есіңізде ме!?— деп күліп қойды.

Оразбай бұл түста тағы да катуланып, томырықтана сөйледі. Белгісіз біреудің әкесін де еске алды.

— Осында бір сөлмірейген Жуантаяқтан молда алып едім, балаларға иман үйрет, намаз білдір, қол хатын үйрет деп алсам,

өзі бір есі жоқ дәндүріс болу керек. Тегі, көп оқып, көп тесілген кісінің миы ашып, ауысып кететіні көп қой осы! Миы ашыған бір көк ми екен. Бұ не оқытып жатыр деп, бір күні үй жанында тыңдап отырсам, балаларды маңыратып, Абайдың бір тантыған сөзін жаттатып отыр. Болысты мазақ қылады. Осы мына Молдабайды айтқаны ғой деймін,—деп, үндемей отырған Молдабайды қағытып, кекесінмен күліп қойды.

— Ел билеген жақсының бәрін ластап, былғапты да қойыпты. Қолымда қамшым бар еді. Жынымның түскені сонша, жаңағы Жуантаяқ молданың жоны-сыртын сойып-сойып, сол күні жаяу айдап тастадым, итті!— деп, осы мінезін үлкен үлгі етіп сөйледі.

— Тантытпай тыйып жүру керек. Ел ағасы халық ортасына келген қаскөйлікпен алыспас болса, азбағанда не болады? Әр заманның өзінде бір әзәзіл шығады демеп пе еді? Абайды жақсы деп жүрмісің? Ол — «жақсылық» деген жалған тон киген, бұл заманның азғыны. Мен алысқанда, осының әзәзілдігінен елдің кәрі-жасын сақтаймын деп алысып жүргем жоқ па? Мына дастарқан үсті, одан басқа Абайдан мал алайын, олжа түсірейін деп жүрмін бе? Өз басымды ақтайын, қорғайын деп жүрмін бе! Ата-бабам жолы үшін «соның жауы деп» алысып жүрмін. Көрерсің ертең тап осы менің айтқанымды анау ақ патшаның ұлығына шейін айтады. Өрдегі қазақ пен ойдағы қазақ түгел торығып айтады. Ояз осы жолы қағаз жіберіп, Абайды шақыртып отыр ғой. Тілмашынан хабар алдым. Ол өзі менің тілеуімдегі адам. Сол айтыпты: «Менің аңғаруымша, ояз бен одан арғы ұлықтардың да Абайға кәрленуі мығым көрінеді. Осы жолы Абайың жел қуған қаңбақтай жер аударылып, төңкеріліп кетер» депті. Біз Қарамолаға сол Абайдың айдалғанын көзімізбен көріп, артынан топырақ шашып қалғалы барамыз. Мен соған аттанамын, жарандар!—деді.

Қонақтың көбі Оразбай сөзін үнсіз құптап, бастарын жиі изей түсіп тындаған еді. Тек Жиренше ғана жандғы Оразбайдың соңғы айтқанын тың бір сөзбен бекіте түспек болды:

— Ел жақсысы мен ұлықтар бірігіп, осы жолы Абай басына анық бір тықырлы таяп тұр екен! Енді мен бір нөрсені айтайын. Дәл осы жолы Абайға әруақтың да қарғысы тимей қалмас!— дегенде, Оразбай Абыралы екеуі де Жиреншеге жалт-жалт қарасты.

Жиренше қабағын суыта түсіп, өзін ширықтырған ызамен сөйледі.

— Кеше осылай аттанарда дәл Шұбардың аузынан тағы бір сұмдық сөз естідім. Шұбардың өзі, тегінде, Абайды жағалап жұргенмен, кіресілі-шығасылы адам. Кеше сол Абай аулынан ашуланып қайтқан бір себебін айтты. Тегінде, Абайдың аулы жын ойнағы ғой. Айдалған орыс па, ақ патаіаның дұспаны ма! Әнші-ыржаңшы, қиқым-сиқым ба — бәрі манында, бір ұя боп оралып жұреді ғой. Соның біреуі — әне біреу Дәрмен деген бірдемесі, жаңағы Оразбай айтқандай, ыртаң-жыртаң өлеңсымақ шығарыпты. Сонда Қабекенді, әруақты бабам Кеңгірбайды «пара алған, өз күшігін әзі жеген, қасқыр, қабан» деп, масқаралап сөйлепті дейді. Шұбар соны есітіп, жағасын ұстап келді. «Түңіліп қайттым, Абай езі де қаңғып адасып жүр. Өзгені де құтыртып, әулекі етіп болыпты» дед келді. Көріндер ме, мінеки!— деп, Жиренше әлі де түсін суыққа салып отыр.

Оразбай тағы да көтеріліп, қайнай сөйледі:

— Көріп отырмын! Үлды атадан, қызды анадан, халықты қасиетті бабадан, атам қазақ жолынан адастырып бара жатқан азғынның озі! Қолдан келсе барынды салып, аластап, айдағаннан басқа жоқ!—деді.

Осындай байлауға барлық достарын, үзеңгі жолдас серіктерін иландырып, ертіп алған Оразбай келер күні, таң қыландап келе жатқанда алыс сапарға жол тартқан.