Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

«жақсымын» деп шығып, өзі жаман жора оастап отырған, кешеп шын жақсының бауырынан шыққан ел бұзар азғынға не істеу керек? Тым құрыса, осы отырған өздеріндей ел жақсысы осындайларды арадан аластамас болса, жақсы болғаны қайсы, касиеті қане?- деп, талай бәлені төндіріп кеп тоқтады.

Сонымен бозқасқаға шақырылған барлық жуан, ұлық пен атқамінер атаулының бәрінің алдынан Оразбай өз ниетін танытып, өтіліп алды. Бұның ендігі есебі бойынша осы жиында болған адамдармен әр жерде оңаша делдал жүргізіп, оқшау-оқшау сөз байласу ғана қалды. Бүгінгі жиынның табысы мол. Үш-төрт дуанның жуан атаулысы Абайды қорғап, оған ара түсіп, бір ауыз үн қататын тәрізі жоқ.

Екінші, ертең ұлыққа Оразбай бастап арыз-шағымды молайтып берсе, осы отырған топтың талай адамы оңаша тергеуде Оразбайды қостап шығатыны даусыз.

Үшінші, осы көп өлкеден жиылған барлық бай-бағланның арасында Оразбай найза басы боп көрінуге жарады. «Оразбай — бай» деген. «Оразбай — ендігі Тобықтының үлкен сөзін ұстаған, әлді-белді жуаны» деген атақ пайда болды. Оның үстіне, осы Оразбай қаланың тілмаштарын да паралап алып қойған. Ол жағынан да ілік-жілігі көп, кірер есікті, шығар есікті білетін айлалы, алғыр, мықты болып көрінуге жарады. Ертең ұлық алдында Абайдың қол-аяғын буып беруге Оразбай айнала құрсау салып, қоршау жасап отырғандай.

Қонақтарын таратын, кешкі салқында тысқа қымыз сапыртып, ішіп отырған Оразбайдың көңілінде өзі құрып қойған тордың барлығына дән ырза болған тоқмейілдік бар.

4

Қарамола басына Абай дәл осы кеште аз ғана топпен келіп, елеусіз ғана түсті. Оның келгенін сол іңірдің өзінде-ақ Оразбай біліп қалды. Абайға бұрын «халық сайлап, би боп кете ме», «күніміз түсе ме» деп өзге елдердің жуан-шонжарла-рының көбі жалтақтай қарайтын. Іштерінен жаулық ойлап жүрсе де, оның сынынан, әділ қазылығынан қорқып, жасқана жүретін.

Абай барған жиындарда оған «сәлем береміз, амандасамыз» деп келетін топтар көп болушы еді. Бүгін Абайдың қасына қара халық адамдарынан арыз-мұндары көп кісілер ғана келді. Атқамінер жуандардан бірде-бір кісі келген жоқ.

Селдір топпен кел ген Абай өзінің азғантай дос-жарандарының арасында бүгінгі күнді оңаша, тыныштықпен өткізді.

Келесі күн, түс кезінде үш-төрт дуанның болыстары, жуан-дары ұлықтар түсетін ақ үйлер жаққа жалтақ-жалтақ қарасып түрды.

Болыс атаулының мойындарында жез шынжырға орнатылған үлкен жез знактар бар. Бұрын аталары сыйға алған шенді шапан, оқалы тон жамылғандар да тұр. Аталары алған сый шапандарын бүгін өз беделі таусылған үрпақ, нәсілдің кейбіреуі әдейі киіп алыпты.

Кең аланды қоралап, дөңгеленген алқа-қотан тұрыс бар. Әншейінде қазақ жиыны үнемі отырып сөйлесетін болса, қазір ұлықтың алдынан шыққанда аяғынан тік басады. Намазда сапқа тұрғандай амалсыздыққа көнеді. Наразылық, қажығандық білдірмей, шеттерінен шыдауға тырысады.

Дағды бойынша ұлықтар бұл жиының алдына келуге асықпайды. Болыстардың аяққа басып күткеніне бір сағат өтсе де, ақ үйлерге тақау жүрген атшабарлар, қызыл бөрік страж-никтер, одан ары тұрған ұсақ төрешіктер, жасауылдар қатар-ларында әлі қарбалас қимыл жоқ.

Ұлы сәске кезінде Қарамола жәрмеңкесінің басы ың-шың, у-шу, әбігер қарбаласқа ауысқан. Шандатып шапқылаған жүздеген аттылар жосыды. Қоңыраулары шылдырап, үлкен күймелер тройкалары лек-легімен келді.

Дәл осы жолғыдай боп, анық салқар көш бойына шұбатылып, шапқылаған шанды шабуылды жаңағы тұрған болыстардың көпшілігі «бұрын көрмеген едік» дескен. Бұл жолы ұлықтар үлкен айбатпен келеді. Бас түйістіріп келе жатқандардың өзі де әншейін емес. Тегінде, екі-үш крестьян начальнигі мен бір ғана ояз болып ел ішінде бас қосқанда да үлкен әбігер болушы еді. Мынаған үш ояз келді. Олардың әрқайсысының өз қол астындағы бесті-алтылы крестьян начальниктері бар. Соған сай пристав урядниктер қоршаулары тағы көп.