Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Осындай үш ояздың үлкенді-кішілі ұлығы болып, бүкіл облыстың үстінен қарайтын әскери жандаралды ортасына қоршап алған. Жандарал болса өз жүрісін айдын салтанатпен, мықтап келістіре білетін аса мәнді, бапшыл адам. Бұл жолы оның қазақ ортасына шығуына ерекше мән беріп, облыстың полицмейстер кеңсесі жай пристав, урядник, стражниктерден басқа әлденеше.жандарм офицерлерін, арнаулы полицейлерін қосқан-ды.

Тілмаштар мен әр кеңсенің хатшылары және әр дәреже-лі советник, тайный советниктер тағы да мол топ болатын. Патшалықтың осындай бюрократтық, шеншіл шұбар тобы Қарамоладай кішкене жәрмеңкенің атырабын селдей басты, Күймелердің өзі құнан шаптырым жерге үздік-создық созылған.

Ұлықтардың айдын, айбатпен келіп түсіп жатқанын естігенде, өз басының кіріптарлығы жоқ, қайта ұлықпен астыртын жең ұшынан жалғасы бар болыс пен жуандар алыстан сүйсінеді. Айдаладан табынын, іштерінен де, сыртымен де барынша қошемет түтып жүр.

Мынау тұрған знакты, оқалы тонды кәрі-жастан шыққан ұлықсымақтардың барлығы да сол жаңағыдай көңілде.

Абай қоралай тұрған топтың орта тұсына кеп, алға таман шықты да, тыныш қана жүзбен болашақ күйді тосып қалды.

Осының сәл алдында өз ісінің аңғарын байқамақ боп, бір таныс тілмаш арқылы жаңа келген Лосовскийге сәлем айтқан-ды. «Маған сәл уақытқа жолығып кетсе екен!» деп өтініш білдірген. Сонда Лосовский өзі түскен үйден жылмаң етіп шығып, салқын қабақ түйген бетте Абайдың алдына келіп, аса тұрпайы, жат мінез көрсетті. Корпус кеңсесінің бұл күндегі тайный советнігі — бұрынғы Лосовский емес. Абайдың үстінен түскен көп арызды оязға қосылып, Абайға қарсы қатал түрде жүмсамақ ниеті бардай. Тек жандаралдың қандай байлау жасайтыны мәлім емес болғандықтан, Лосовский өз сырын тұпа-тура аша алмады. Бірақ сонда да Абайдың сұраған сөзіне жауап бермей, айтайын дегенін тындамай, бір-ақ қана қатал сөз тастаған:

— Ибрагим Қунанбаев, бүгінде сіздің ісіңіз жаман. Өте жаман. Неге жаман болғанын мен айтпаймын. Өйткені сіз бар нәрсені білетін білімді, тәжірибелі адамсыз! Аса білімді адам-сыз! Сол өте кәп білгеннен, әсіресе, айыбыңыз үлкен болуға мүмкін. Осыдан басқа менің сізбен сөйлесетін сөзім жоқ. Көріс-кенше!— деген де, түксиген қабағын жадыратпастан, қайта айналып жүріп кеткен.

Абай осы кездесудің соңында, қасына ере бартан Көкбай мен Дәрменге өзінің ісі бұл жолы жайсыз бола ма деген қауіп айтқан.

— Лосовский құйрығын сыртқа салып қалыпты. Әделеті бар тәуір чиновник пе деп, үміт ететін кісінің бірі осы еді. Менің аман-сау күнімде тәуір шырайы бар-ды. Қазір ұлық кеңселері теріс қарай бастауымен &ірге бү да бұзыла қапты ғой,— деп, Лосовскийден қатты түңіліп қалған.

Ынта, бейілдері тек жоғарғы ұлық жаққа ауып алған, өзғе адамға көз де, көңіл де тоқтата алмай алақтаған болыстар Абайды байқаған жоқ. Бірен-саран жақын жерден танығаны болса, онымен ерін ұшымен ғана амандасады, «ұлы», «ұлық», «жандарал», «ояз», «біздің ояз», «әлгі біздің нәшәндік» десіп, тыным ала алмай іштерінен пысып тұр.

Абайдың ызалы намысы ширығып тұр. Кейбір өзіне қарап, алыстан бірдеңе деп сөйлеп тұрған болыс, жуандарға аса салқын қабақтастайды.Ол бұл жерге жүрттың барлығынан кейін келген екен. Енді сәл тұрып жаңағыдай болыстар ажарын аңғарған кезде, ұлықтар үй жағында жиі қозғалған қарбалас басталды. Жез қылыштар, жарқырауық түймелер, оқалы погондар болыстардың көздеріне жарқ-жүрқ етіп, оттай ыстық боп басылды.

Бұндағы сапқа тұрған барлық қазақ болыстары шапшаң сыбырласып, шолақ-шолақ үндермен дабырлап, қожырап қалды:

— Ал келе жатыр!

— Ұлық келеді!

— Ояздар!

— Ал жандарал шығады!

— Пай-пай! Осы ұлықтың осындай бір айбаты-ай!

— Қошеметші нөкерінің өзін қарашы!

— Көздің алмасын сорады ғой!?

— Қайтып ықтатып сескендірмесін!

— «Ұлықтың пысы басады» деген осы ғой! Тіпті, арқама шейін тоңазып кетті!— деп, өздері болыс болмаса да, бір жуанның шылауында көшемекші боп жүретін билер, атқамінерлер тыным ала алмай тұр.