Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Оразбай, Жиреншелер ұлық кете салысымен қатардан үмтылып, Абайлардың сыртынан ентелеп қарап тұр. Бұлардың сорына жандарал өзге артындағы жодастарына, ұлық нөкерлеріне қарамай, әлі де жалғыз Абаймен жауаптасып барады. Ең соңғы кезі, бұл жөнелістің сырын ашса керек. «Абай жандарал үйіне кіре ме, жоқ есік алдынан ұлық оны басқа біреулеріне тапсырып бере ме!» деген ең соңғы үміт бар-ды.

Жиренше жандаралдың қозғалысына қарап тұрып, екі бүктеп алған қамшысымен санын бір салды. Жандарал өзіне тіккен сегіз қанат ақ үйге Абайды бірге ертіп кіріп кетті. Және басқа ұлықтан бірде-бір кісі бұл үйге кірмей, тыста іркіліп тұрып қалды. Кейін көрші үйлерге тарасып кеткен ояздар мен советниктердің жоталары ғана көрініп қалды.

Жиренше мен Оразбай жаңағы көз алдынан өткен сырт ажарға қарап, іштерінен тынғандай болса да, елі де қазіргі тұрған жерлерінен кете алмайды. Үнсіз қалпында екеуі де «әлде не болар екен», «қайтер екен» дейді. Бір үміт, бір күдікпен аңырып, жандарал үйінің есігіне қадала қарайды.

Арада бірталай уақыт өтті. Екеуінің жанына тағы бір қа-зақтар кепті. Олар әлденеге көңілденіп, көтеріле сөйлеген адам-дар тәрізді. Жиренше мен Оразбай қатар бұрылып оң жағына қараса, бұларды табалағандай боп, күлісіп тұрған Абайдың кісілері екен.

Ол—Дәрмен, Баймағамбет және жатақтың жас жігіті Серкеш.

— Мысы біржолата құрысын жаулардың, ананы қара!—деп, Серкеш Баймағамбетке жандарал үй жағын нұсқап, тағы бір жақсы белгі көрсетті.

Бітіктеу кішкене көзін сығырайтып, аузын мол ашып, мәз болып күліп тұр. Баймағамбет те қазір бұлардың көзіне түскен бір болымсыз көрініске анық көңіл бөліп, қуана сөйледі. Ол Дәрменді түртіп, ақ үйлер жақты нұсқап тұр.

— Анау урядникті көрдің бе, Дәрмен! Подносқа қойып екі стакан шай апара жатқан жоқ па?— дегенде, Дөрмен де сүйсініп күліп жіберді.

Жиренше мен Оразбайдың бұл болымсыз көріністен түйген жайы анық соққыдай болды. Екеуі қолдарын бір-ақ сілтеп, қабақ түйді де, сырт айнала жөнелді.

Абайдың үш жолдасы мына жаулардың титығы мүлде құрып бары жатқанын тез аңғарып, әдейі даурыға сөйледі. Дәрмен бұрылып бара жатқан екі жуанның жотасынан оқ атқандай боп, олар үшін қазадай болған хабарды әдейі күліп айтып тұр.

— Жандарал Абайды айдатпақ түгіл, ардақшп жатыр. Үстіне оязды кіргізбей, жалғыз Абайды ғана кіргізді. Дәйім осылай Абай ағамның абыройы ассын! Қызғаншақ жауыздың қарасы батсын!— деді.

Өлендете сөйлегендей, көп жау, жауыздарға лағынет үкімін айтқандай сөйледі.

Оразбай мен Жиренше бұның бірталай сөзін есітіп түрса даэ елемеген, андамаған кісі болғансыды.

Дәл осы кезде Оразбай, Жиреншелердің ұлықтар үйіне қарап түрған аңысын байқап, жаңа жандаралды шүлғып қарсы алған бір-екі болыс та тақап келді. Оның біреуі — сөзуар, бәлеқор, пысықша болыс Рақыш болатын. Олар Оразбай мен ДәрмендердІң аралығынан келіп:

— Е, немене, не аңғардындар?

— Әлгі Абайды қайда әкетті?!— десіп, сұрау сала келіп тұр.

Дәрмен мен Баймағамбет осы арада бір-біріне қарап, ақырын

иек қағып, көздерін қысысты. Сол сәтте «әу» десіп алғандай, екеуі алма-кезектеп, жандарынан жаңа шығарған лақапты даурығып айта бастады.

Әдейі Рақыштар мен олардың ар жағындағы Жиреншелерге естірте сөйлеп тұр. Барды біліп, соған көпіріп, қуана дабырлап түрған кісілердің қалпына ауысқан. Әуелі Дәрмен бастады:

— Е, «Жандарал Абаймен осы жолы келіседі!» деген сөзді текке айтты дейсің бе?

— А-а, сол сәлем анық-ақ болды!

— «Өзге қазақты кісі көрмейді. Болыстар бар екен дейгін жандарал жоқ. Олардың знагын тазы иттің мойнына таққан қарғысы құрлы көрмейді!» деген сөз де дұрыс болды!—дей түсіп, Дәрмен бұрыла берді. Төстеріндегі знагын жалтыратып түрған Рақыштарды жаңа байқаған боп, сәл қысылғансыды да:

— «Болыс — болыс емес, бар болыстың ұлығы осы жолы Абай болады» деп, советниктің өзі де айтыпты ғой!— деп қойды.

Баймағамбет іле жөнеліп:

— «Жандаралмен үзақ сөйлессе болды, Абай, тіпті, төбе би де болады» депті советник!