Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

киінген орыс адамы тұр екен... Абай Базаралының бұл жерден шыққанына орасан танданды... Оның жанындағы орыс адамын да жаңа таныды. Бұл қазақшаға жүйрік Семейдің сағатшысы Савельев екен. Өзі үнемі қазақтың арызын жазып жүретін, ояздық, облыстық бар кеңсені білетін, жоғары, төмен ұлықтың бәрінің аты-жөнін білетін және, әсіресе, сол кеңселердің маңындағы стражник, урядник, хатшы, тілмаш — баршасымен жете таныс та үйір адам болатын.

«Көп адвокаттан Савельевтің қолы жеңіл» деп қазақтың момын шаруасының барлығы да арызын осыған жазғызып, Савельевті жоқшы етіп жүретін.

Жандарал өз үстіне кірген көрінеу арызшыларға ызаланумен қатар таңдана қарады. Бірі орыс, бірі қазақ — екеуінің де қолтықтары толы будаланған қалың қағаздар. Қазағы — ұзын, сымбатты бойы бар... сұлу бурыл сақалды, аппақ кең мандайлы, нұр жүзді, келбетті адам...

Бұлардың артында, есік алдында оннан аса жұпыны киімді, момын жүзді арызшы жандар үйге кірмей, ашық есіктен бас иіп қана жандарал жүзіне қарасып тұр. Бәрі де үйге кірген Базаралы алуандас орта жасты, ұнамды түсті қазақ арызхпылары.

— Бұ не?.. Кімдер?— дей берген жандаралға Савельев шапшаң ғанажай білдірді.

— Ваше превосходительство, бұл келгендер — Семипалатинск уезінің әр болысының арызшы қазақтары, Қазір бәрі де сізге бір ғана өтінішпен келді. Бәрі де приговор әкеп тұр. Мына қағаздар солар. Мені «сізге арызымызды айтып бер!» деп сұрады. Өздері орысша білмеген соң...

— Арызы не туралы? Не сұрайды?

— Олар, Ваше превосходительство, өздеріне еш нәрсе сұрамайды. Сізден қазақтың ақыны, халық жақсы көретін адамы Ибрагим Құнанбаев туралы етініш етеді,—дей беріп еді, жандарал қағаздарға үнсіз ғана қол созды.

Савельев пен Базаралы барынша шапшаң басып кеп, қағаздарды жандаралдың үстеліне әкеп салды.

Жандарал Абайға көз қиығын тастап «осының өзі істетіп отыр ма, тағы бір айласы ма жұмбақты қазақтың»деп ойлап еді, бірақ Абайдың жүзінде қатты танданған халден басқа ешбір елесте жоқ екен. Базаралы болса, осы кезде Абайды мүлде көрмегендей, беті-жүзін танымайтын кісідей қарап, жандаралға енді өздігімен соқалап орысша арыз айтып кетті. Тілі, қозғалысы аса қызық көрінген келбетті қазақты жандыарал амалсыз тыңдай қапты. Базаралы Абайды өзінің тың өнерімен тағы таңырқатып орысшалап тұр:

— Қырғыз степ слапой, тақсыр,— деп ұзын, сұлу аппақ сау-сақтарымен бір көзін басты.— Токмо один клаз ес, он Құнанбаев! Қырғыз степ глухой, тақсыр,— деп бір құлағын да жаңағы саусағымен басқанда, жандарал еріксіз езу тартты. Қазақ арызшы сондай тапқыр тәрізді. Базаралы даусын сенімдірек шығарды. Саусағын екінші құлағына апарды да,—токмо один ух ес, он Құнанбаев! Он не бойдит,—дейді, өзі бұл сөздерін Абайды көрмей тұрған кісіше айтып тұр.— Не можно!—деп жүзін тез салқындатып бас шайқады.— Степ томнай, глухой бойдет!— деп басын тағы шайқап,— не можно!—деді.

Савельев енді өзі де жымиып, жандаралға Базаралы сөзін орысша жеткізейін деп еді, жандарал оған қолын көлденең сермеп, кіріспеу ге белгі жасады да, Базаралыға қарап отыр. Базаралы әлі сөйлеп тұр:

— Қаспадан күбрнатр нобай шалабек! Наш пригоуар много... много степ послал... Много-много степ просит. Наш пригоуар поскай пойдот санту, министр, белый сарь. Степ просит пустит нас министр, Петербор... сарь... псе пойдом! Тода пойдом!— деді.

Жандарал бұл тұста қабағын қайта түйді де, Базаралы мен Савельевке «түсіндік, барындар!» деген белгі етті. Жауап айтып жылы ұшыраған жоқ.

Арызшылар арттарымен шегініп шығып кетті.