Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

— Оның рас. Дәл осы бүгін сонау үйден Абай төбе биболып шығады, көрерсің!

— Рас-ақ болды. Қара қазақтың айтқан сөзі емес. Үлкен ұлықтын өз кеңсесінен шыққан сөз бекер болушы ма еді? Көресің бе, әне! Жандарал үйінде тек жандаралдың бір өзі мен Абай ғана!

— Үндеме, сөздің бәрі пісіп жатыр!— деп бұлар тоқтасқанда, енді аңғарса, Рақыштар ымдап шақырған тағы бір үш-төрт болыстың бәрі Дәрмен мен Баймағамбетті сыртынан қоршап алыпты. Жаңағы сөздерді түгел есітіп тұр.

Мысы құрыған Жиренше де жақындап кепті, Ит көрген текедей боп, иегі мен сақалын омырауына тыға түседі. Екі көзін ежірейте қарап тыңдап қапты.

Дәрмендер болыстарды жаңа байқаған боп, енді сыр білдірмегенсіп, сөздерін тыя қойды.

Рақыш пен жастау, көселеу бір болыс екеуі мына екі жігітті жағалап кеп, жаңағы естігендерін қайта сұрастыра бастады.

— Өй, не дедіңдер, шырақтарым-ау! Абайға ұлық солай сәлем айтып па?!

— Әлі, солай деп советниктен сәлем кеп еді де! Түу, біздің қазақта, надан-ау! Сол Абайдың абыройын қызғанып, қастық ойлап, ит боп жүргендері де бар-ау! Оны білдіңдерме сендер?!— деп, соңғы сөзді Рақыш Дәрмен мен Баймағамбетке шынымен жағынап айтты.

Дәрмен күліп жіберді. Рақыш кеше ғана Оразбайдың үйінде Абайды мүқатушының бірі болған. Енді бір айналмастан-ақ «жел аңғары қайта соға ма» деп бұландап тұр. Дәрменді анық Абайдың тілеулес кісілері деп біледі. Солар Абайға Рақышты жақсылып айтып барсын деген есеппен шаң тастап тұр.

Оны Дәрмен ғана емес, Жиренше, Оразбайлар да түйді. Екеуі де қол сілкіп, түстері қарауытып бұзылған қалпында амалсыздан сырт айналып кетті.

Осы кездерде Абай мен жандарал арасында біргалай арбасып, андысқан әңгімелер өтіп жатқан-ды. Жандарал топ алдында сұраған сауалдарының аңғарымен үйге кірген соң да Абайдан оның не мақсұт үшін және қандай жандармен жауласатынын сұраған. Кейбір сұрауларын қайталаумен қатар, өзінің жаңағы ызаланған күйін есіне түсіріп еді. Енді оңашада Абайға ашулы жүзбен қатал мінез көрсетіп, ақыра сөйледі.

— Алысамын, алысамын!.деп, Абайды мазақтап, оның сөзін қайталап өтіп,— Сіздің орныңыз сахара емес. Сізді одан кетіретін адамсыз. Сахарадағы бірінші сорт бүліксіз. Сізге қарсы барлық болыстардың инабатты, беделді, ұлықтарға сенімді адамдары өтініштер, арыздар жазған. Мен сіздің шыныңызды өзіңізге

айтқызғалы, айыбыңызды мойныңызға алғызғалы ертіп келдім. Менің алдымда қазір өзіңіздің кінәларыңызды айтып өтіңіз. Жасырсаңыз, оңай ақталамын десеңіз жаңыласыз! Және бүгін қолымда тұрған дәлелдермен қазір осы арада, он екі сағат ішінде, сізді Семейдің түрмесіне жіберіп, содан ары Сібірдің ең алыс каторгасына, қазақ даласы қайтып сіздің атыңызды естіместей жерге жіберуге дәлелім бар. Шыныңызды айтыңыз, сізге сахарадан не керек? Неге сіз біз қойған барлық әкімдермен араздасып, жауласумен келесіз?— деді.

Абай далада жандаралды алғаш көргеннен, әлі оның жүзінен үміт ететін белгі көрген жоқ еді. Мынау сөзде өзіне төнген анық қауіп барын аңғарды. Бірақ жаңа тыста жандаралдың артында келе жатып алысуға бекінген ниеті мынау сәтте де өзгерген жоқ. Сескену, үрку емес, бойына қайсар ашу жиды. Бұған ұлық қазір тек ызалы көрінді де, ақылсыз, үшқалақ тәрізденді. Мінезбен, ақынмен, бойдағы адамлық қасиет, қуатпен салысуға келгенде, қазір Абай өзін жандаралдан әлдеқайда биік, астам түрғандай сезінді. Ол сабырмен ғана ығыспай жауап айтты.

— Ваше превосходительство! Мен ол адамдармен сіздер әкім қойғандықтан алыспаймын. Айттым ғой, олар жауыз болғандықтан алысамын!

Жандарал қатты тепсініп, столды саусағымен қатты ұрып тұрып:

— Ең әуелі, сіз осы үшін жауап беріңіз! Әкім сайланған адамдарды «жауыз» деуге қандай хақыңыз бар?

— Олардың шынын білсеңіз, мен ғана емес. өзіңіз де жауыз демек түгіл, көбін жазалар едіңіз.