Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Асқар шынтақтап бейғам жатыр еді.

– Ойбай!..– деген әйел даусы естілгенде, орнынан шошып тұра келді. Ойбайлаған әйел есікті аша беріп етпетінен құлады.

– Апамбысың?– деді Асқар жүгіріп барып, басын көтеріп,– немене? Не болды, апа?

– Ө-ө-өлтірді!

– Кімді?!.

– Кенжетайды...

– Не дейсің, апа!..

– Ойбай!.. Қалқам... бар!..

Ұлберген қолын дала жаққа сілтегесін, Асқар үйден жүгіре шығып еді, құлағына иттің ырылдауы секілді бір дауыс естілді. Үйдің алдында қараңғы қора бар еді. Сасқан Асқар, жүгіріп келе жатыр еді, маңдайы ашаға тарс ете түсіп, есі ауып к,ала жаздады, көзінің, оты жарқ ете түсті. Асқар оған да қарамастан, маңдайын қолымен ұстай, қора алдына жүгіре шықса – біреуді біреу жығып сап, ұзындығы құлаштай ағашпен ұрып жатыр, қасында біреу қарап тұр.

Ұрып жатқанды Асқар ұстай алды.

– Кім бұл?– деді ол орысшалап, Асқарға да ұмтылып.

– Байқа! Мені ұруға хақың жоқ. Мен халық учителімін.

– Тап жылдам, оңбаған!–деді урядник, ұрып жатқанға тағы ұмтылып.

Асқар бұл жолы урядникті жібермей:

– Не болды?–деп сұрады.

– Его превосходительство генерал-губернатор... с нарочным... со мной... на имя волостного управителя... отправил пакет весьма важного значения, а этот подлец его по пути украл .

– Ұрлаған жоқ шығар.

– Сіз оны жақтайын дейсіз бе?

– Іздеңіз...

– Қайдан?

– Оның пакеті,– деді орнынан тәлтіректеп әрең тұрған Кенжетай жыламсырап, мұрнын қолымен басып,– маған не керек?.. Жазықсыз осынша сабап... бұдан өлген жақсы!..

Қараңғыға көзі үйренген Асқар Кенжетайдың бетіне қараса, мұрнынан қан дірдектеп ағып түр екен.

Асқар ашуланып кетті. Урядникке бірдеме дейін деп еді, екпесі алқымына тығылып, аузына сез түспей қалды.

– Мынау емес пе?– деді бір а дам шанадан бірдемені еңкейіп ала беріп.

Асқар оған үңіле қараса Горбунов екен.

– Пакет пе?– деді Асқар.

– Я... Сол сияқты,– деді Горбунов.

Кенжетайға әлі де ұмтылып жүрген Кошкин, жалт беріп Горбуновқа бұрылып, пакетті оның қолынан тез жұлып алып, қойнына тығып, алақанымен баса қойды.

– Елді билейтін ұлықсыз,– деді Асқар,– шанадан табылды... Анығына жетпей нашар адамды осынша ұрдыңыз!

Бұл сөздерге Кошкин әрі ұялды, әрі намыстанды.

– Молчать!..

3

«Өте маңызды пакет» жоғарыдан келетін жабайы бұйрықтың біреуі шығар деген оймен отырған Итбай, урядник пен Горбунов үйге келгенде:

– Бар ма екен?– дей салды.

– Бар.

– Қалай таптыңдар?

– Тығып қойған, подлец!..– деді Кошкин.

– Апыр-ай... ә?..

Үстіне кісі отырғандықтан пакеттің сургучы уатылған екен.

– Ашып оқымасын әлгілер!– деді урядник.

– Оқыса оқиды да,– деді Горбунов.

«Оқымаған шығар»,– деген Итбайдың сөзіне болмай, пакетті ашпай тұрып сургучының сынғанын, пакет жоғалып табылғанын урядник актілеп алғысы келді.

– Акт жаз!..– деді ол Горбуновқа.

Горбунов стол қасына отырып, қарындаш пен қағаз алды.

«1912 жылы осы ноябрь айының 18 күні, полицейский урядник – Платон Трофимовичтің қойнынан түсіп қалған пакетті, ямщик киргиз... аты кім еді!..

– Кенжетай Тұяқов...

– Так... так... сол ұрлап алып... түсіп қалып... жоқ-жоқ... не так, түсіп қалып емес, қойнынан қастық ниетімен ұрлап алып...

Горбунов мұртынан жымиды да, урядниктің ойынан шатасқанын біліп:

– Әуелі ашып оқиық, содан кейін акт жазамыз,– деді.

– Жоқ, әуелі актілеп алу керек.

– Ерік сізде.

Акт жазам дегенмен, урядник не жазуға білмеді. «Түсіп қалғаннан ұрлады» деп жазайын десе, «неге түсірдің» деп айыптауы мүмкін. «Қойнымнан ұрлап алды», деп жазайын десе, «онда өзің қайда отырдың?» деп айыптауы мүмкін. Жоғалғанын атымен айтпаса, жәмшік ішінен керек қағаздарын ұрлап алып, бөтен қағаз салып, білдірмей жапсырып қоюы мүмкін. Сургучтың үгітіліп қалуы – бұл күдікті күшейтеді.

Урядник састы. Не істерін білмеді. Көзі қарауытып, маңдайынан тер шықты.