Узкая, скользкая дорога / Тар жол, тайғақ кешу - Сакен Сейфуллин / Сәкен Сейфуллин

Түн болды. Суық. Астық салған қаптардың арасына бүрісіп-бүрісіп жаттық. Мұздаған дене шыдатпады. Түн ішінде оянып кеттім. Тұла бойым сұп-суық болып, тоңып қатып қалған екен. Тұрдым. Төңірек тып-тыныш. Аламыш жерді ақ торғындай жеңіл мұнар басқан. Аспан айнадай. Тоқымдай бұлт жоқ. Ай жоқ. Тек көк шатыр аспанда бырдай болған алтын жұлдыздар құлпырып, жерге алтын сәулесін төгеді. Төңірек тып-тыныш. Қалашылар бүрісіп-бүрісіп, томпиған қаптардың араларында пысылдап ұйықтап жатыр. Қаптардың қасында шөккен бойымен мойнын салып, танаулары шуылдап сары түйе жатыр. Мұздаған жердің жас иісі ауаға көбірек шыққан. Жер-дүние мұздап, мұнарланып, қалғып ұйықтаған тәрізді. Жалғыз-ақ ұйықтамай жүрген торы ала ат. Басын жерден алмайды. Қар астынан жаңа аршылған шөптің түптерін тырс-тырс жұлады. Торы ала ат торы ала жерден тұмсығын алмайды.

Мұздап тоңған денені жылытуға әрекет қылдым. Ерсілі-қарсылы жүріп, жұлқынып қимылдап, денені біраз қыздырып келіп жаттым. Тағы да мұздап, тоңып, неше рет оянып, қимылдап, денені қыздырып жаттым...

Ертеңінде тағы да көксоқта болып еріген қармен, көлкіген лай сумен, қары еріген, сазданған жермен малтығып тағы ауыр азап көрдік. «Екібастұз» мен Ертіс арасындағы темір жолдан өттік. Бір-екі поселкеден өттік.

Қысқасы, сөйтіп, бейнетті шегіп отырып, бір жұмадан соң ғана қарсызға шықтық.

Жол бойы елсіз. Қара-құра өте сирек көрінді. Анда-санда, бірен-саран бүріскен қазақ үйлері көрінеді. Жұтаған дала, жұтаған ел қожыраған күнтақа қоңыр саулық тәрізді.

Бір қазақтан шанамызды екі аяқты ағаш арбаға айырбастап алдық. Енді азырақ тәуір болды. Өйткенмен де көліктеріміз жүгін алып жүре алмай, дамылсыз тоқтаймыз. Көлік лаулайтын ел жоқ. Айнала ел тегіс мешеу. Жұтқа шалдыққан. Аш. Өте жүдеу. Торы ала ат пен сары түйені айдап, жаяу жүреміз де отырамыз. Екі нашар көлік ақырын ілбиді, ырбиған, жамаулы ағаш арба ақырын қиралаңдап ыңырсиды. Жол үстінде анда-санда жұтаған елдің жаяулары кез келеді. Табан неше жерден үлдіреді. Жүріс өнбейді. Сонда да қарсыз құрғақ жерге шығып, азырақ бой жазған соң, қалашылар меніменен әңгімелесуді көбейте бастады. Павлодарда бір сұрасып біліскен жөнді енді қайта-қайта анықтап сұрайтын болды. Менің «жөнім» белгілі. Омбы қазағымын. Жас уақыттан көбінесе қалада жұмыста болғамын. Әке-шешеден жастай айырылғамын. Енді Баянауыл тауының ішіндегі нағашымды іздеп келемін...

Нағашымды түбірлеп сұрайды.

— Дәл бергі руы қай ру екенін білмеймін. Әйтеуір Айдабол — Қаржастың бірі, — деймін.

Оныма қанағаттанбайды. Айналдыра береді. Өздерінің жөнін баяндап сөйлейді. Қаржас ішінде тәуір ауылдың адамдары екенін айтады.

— Баянауыл тауының күншығыс пен оңтүстік жағында, «Шоқпар», «Әулие» деген таулар — ауылдарымыздың мекені,—дейді.

Қалашының үлкені — шоқша, ұзыншалау қара сақалды, орта бойлы, ашаң, қара торы кісі. Кеңбай қажының баласы, аты — жаңылмасам, Смайыл. Бір жолдасы — ашаң, құба жігіт, Кенбай қажының ағайыны, аты Бекмұқамбет. Екінші жолдасының аты — жаңылмасам, Төлебай, қалаға араласып пайда тауып жүрген жігіт.

Бір күні түйенің алдында менімен қатар келе жатып, Бекмұқамбет менен сыр сұрады.

— Дүйсенбі, дәмдес болып келе жатырмыз ғой, сен осы тегін жігіт емес шығарсың... сырыңды айт! — деді.

Күлкіге, ойынға шаптырдым да қойдым. Біраздан соң Бекмұқамбет кейін түйенің артында қалып, Төлебай менімен қатар жүріп келе жатып, енді ол сыр сұрады.

— Дүйсенбі, сен бізден жасырма. Біз өзің қандай болсаң, сондаймыз. Сен не болсаң, біз де сол бола кетеміз... Сырыңды сен бізден жасырма. Бізде өзіңдей іздегенге сұрағанбыз. «Поселкенің атын ұрлас» десең де, біз сенен тартынбаймыз, — деді.

Мұның да сұрауларын күлкі қылдым да қойдым.