Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Сырға бәйбіше сөйлесуге шама жоқ, отырған жерінде басын қоржынға сүйеп көзін жұмған. Пахраддин өз көзіне өзі сенбей биігірек бір төбешікке шығып тағы назар жіберді, сағым тола бастаған төңірек атырапқа. Уай, әттеген-ай. Түнделетіп бекер жүрген екен. Жарыкта болса ғой, соқпақ жолдан шығар ма еді. Тіптен, жолсызбен жүрген күннің өзінде де бұншалықты бағыттан көп ауытқымауы керек еді. Бұған не көрінді адасып? Әлде мана таң алдында көз шырымын алып оянғанда, басы айналып басқа жаққа жүріп кетті ме екен? Ұқса бұйырмасын. Сырғаға не дейді енді? Қай бетімен айтады "адастық" деп? Жетпегені осы еді енді...

6

Хансұлулар "Ел қарасын көреміз-ау" деген үміттен күдер үзе бастаған. Жол жеткізетін емес. Әбден титыктады.

— Балам, — деді алда келе жатқан Дәу апа. Бұл — мезгіл кіші бесінге таяған шама еді. Айнала кісі бойын жасырғандай қалың жыңғыл, тал, ши. Соның арасымен ирелендеп жалғыз аяқ соқпақ қашады.

— Балам, көріп келесің бе? Ел шетіне де жетіппіз-ау!

Хансұлу еңсесін көтерді. Оң қапталда, әудем жерде қабырғалары жартылай құлаған ескі кесек там тұр. Одан әрігеректе де қалқиған сыңар қабырғалар байқалады. Және сәл жүргеннен кейін Дәу апа:

— Естіп келесің бе? — деді. Тоқтап тың тыңдады.

Хансұлу да іркіліп құлақ түрді. Есектің ақырғаны естіледі алыстан.

Күн ұясына еңкейген шамада қозыкөш жерде түтіні шүйкеленіп иірілген қала көрінді. Қоңырат деген қала.

Жыңғыл арасындағы бұлтиған шағын бір төбешікке шығып қарап тұр бұлар. Аштықтан, жол азабынан итсілікпесі шығып аяқ үстінде әрең тұрған Хансұлуға Қоңырат о шеті мен бұ шеті көз жеткісіз үлкен шаһардай боп елестеді. Біріне-бірі мінгескен үйлері де көп сияқты. Әйтеуір, көзге тығыз, жыпырлап көрінеді. Ғұмырында қала көрмеген Хансұлуға анау көрінген кесек үйлі Қоңырат қыры-сыры беймағлұм бір жат дүниедей.

— Қала дегенмен... бізді онда құшақ жайып күтіп отырған жан жоқ, балам! — деді Дәу апа, қабақ шытып, арқасында ұйықтап жатқан немересін әлдилегендей теңселе түсіп. "Бәсе, — деді іштей Хансұлу. — Бәсе, осылай боларын сезген. Сонда бұлар танымайтын калаға итініп неменеге сонша асықты?"

— Бейтаныс қала ғой... түнде кірмей-ақ қоялық... ұры-қары, аш-арық көп дейді ғой, — деді Дәу апа, батыс жаққа мойын бұра беріп. — Балам, мына тұрған зират — "Дәуіт ата" зираты. Басыңда кісі түнейтін жері бар. Сонда барайық!

"Дәуіт ата" зираты Үстірттің бергі бір мүйісінің үстінде екен. Төрт құлақты бейіттер батар Күннің жалқын нұрына малынып тұр.

— Балам, хабарың бар ма, жоқ па, білмеймін?..— деп, әңгіме бастады Дәу апа. — Мына алдымыздағы зират жарықтық қасиетті бабамыз Дәуіт батырдікі. Барақ, Барақтан — Асау, Асаудан — Дәуіт туған ғой. Барақ батырдың аруағы өзінен кейін ұлы Асауға, Асаудан кейін осы немересі Дәуітке дарыған дейді. Аруағына бас иіп барайық басына!

Жалбарынайық... — Дәу апаның дауысы дірілдеп сөзінің соңын жұтып үнсіз қалды.

Кімге мұңын шағарын білмей келе жатқан Хансұлуға үнай кетті мына ақыл. Бұның қасіретіне құлақ түрер әулие-әнбиелер бар болса, Хансұлуда оларға айтар мұң-зар аз емес-ті.

Жайдақ төбе үстіңде екен Дәуіт ата зираты. Көз байлана жетті. Ою-өрнекті сандық тастармен қоршалған төрт құлақты бейіттердің сән-салтанаты бірінен-бірі асады. Меңіреу ымырт қараңғысына еніп бара жатқан қойымшылық маңайы жан үріккендей зіл тыныштық.

Төбенің батыс жақ құлай берісінде төбесі шым сылақ, қоңыр кесек үй тұр. Дәу апаның айтқаны рас болып шықты. Есігін күрекпен тірей салған иесіз үй. Мінәжат етуші келім-кетім жұртқа арналып салынған үй. Балаларды жерге түсіріп, иықтан жүктерін алып Хансұлу да, Дәу апа да "ух" деп, белдерін жазды. Балалар да төңірекке қарап аң-таң.

— Балаларым! Көрдіңдер ме? Үйге келдік... — деп кояды Дәу апа балаларды алдаркатып. Дәу апа есікке тіреулі тұрған күректі ала бергені сол еді, маңдайша тұс сатыр-сұтыр ете қалды.

Құс екен. Қанаты сусылдап қараңғыға сүңгіп жоғалды.