Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Ел іші бұзылмаған баяғы кездер екен дейді. Көл жағалай қонған өңшең ақ шағала үйлер. Ауыл іші құжынаған адам. Той ма, мереке ме, әйтеуір бір қуанышты күн. Жұрттың бәрі Пахраддиннің аузына қарайды. Жұрттың бәрінің құрметтегені Пахраддин. Пахраддин билік айтуға тиіс екен дейді. Сөйлеуге тиіс екен дейді. Тәйірі, шаршы топ алдында сөйлеуден, сірә, Пахраддин қашқан ба? Бүгін әңгімені әріден бастағысы кеп жиылған дүйім қауымды көзбен шолады. Бүгін әңгімені тіптен әріден бастамақ. Мынау алаш ұранды халықтың ата тегі жайлы, түп тамыры жайлы сөз қозғамақ. Тегін білмегеннен тексіз шығады. Талай жыл шежіре ақтарғаны содан емес пе? Соны көкірекке түйген көкірегінде сайрап бұлбұл оянғаңдай, ағарып таң атқандай. Жағын ашса көмейден күмбірлеп сөз ақтарылардай, оқыс бір шабыт үстінде тамағын кенеп, халқына жүзін бұрып енді... еңді тіл шеше бергенде... оянды да кетті.

Шалқасынан жатқан Пахраддин басын сәл көтеріп төңірегіне қарады. Ми далада ашық аспан астында жатқан қалпына сенер-сенбесін білмегендей бір әуре-сарсаң күй кешіп отыр. Құй сен, құй сенбе, жанбасында — қара жер, төбесінде — жұлдызы жылтырай бастаған алқара көк кешкі аспан төніп келеді. Әттеген-ай! Түсі болып шықты-ау әлгінің бәрі. Бір жағынан — түс әсерінен арыла алмай, екіншіден — мына шындыққа, кескіні суық өмір шындығына көңдіге алмай біраз есенгіреп отырды. Тері қайтып, бойы әлдеқашан тоңазып қалған екен.

"Уф" деп күрсініп, басын жастыққа қайта қойды. Ұйқысы шайдай ашылды. Бүгінгі күннің суреттері, тіптен, үй-орманын тастап қалаға қарай шұбырғаннан бергі уақиғалардың бәрі көз алдынан тізбек-тізбек өтті. Тағдыр шіркін бұны ілгерілі-кейінді дірдектетіп, қуалап айдай жүріп, ақыры міне, жапан дүздегі қайдағы бір құмсак, жайдақ төбе басына әкеп тастапты. О, паруардігер! Анау-мынау емес, алпыс жылға тарта созылған бұл фәнидегі сапарының соңы төбе басы болғаны ма? Бұ не жатыс? Жүргенде не бітірмек? Барғанда қайда бармақ? Барар жері, басар тауы қайсы!?

Шырағдандай сирек жұлдыздары жылтырап далиған қаракөк аспанға қарайды. Сол баяғы атам заманнан таныс зеңгір көк, таныс жұлдыздар. Пахраддиннің бала кезінде сол қалпы еді, әлі сол қалпы. Түк өзгермепті. Бұл неткен кеңістік? Бұ неткен меңіреу әлем? Мынау жер бетін құмырсқаша шимайлап, шым-шытыр тағдыр соқпақтары жатыр шатысып, ию-қию араласып, шиеленісіп. О, паруардігер! Соны шешемін деп, соны бір қалыпқа келтіремін деп кісі ғүмыры өтеді арпалысумен. Қанша бас қурап, қанша шаш ағарады. Бейне өзі жерді тіреп тұрғаңдай, бейне өзі мәңгі сол жер бетінде алшаң басатындай тойымсыз, қанағатсыз кісі арманы әлемді шарлайды. Құлқынның да қомағайлығында шек жоқ. Талай бас соның құлы болып-ақ қурайды. Соның қанағатын толтырамын деп оңды-солға соқтығады. Алдайды. Арбайды. Иіледі, бүгіледі. Жағынады. Жалбарынады.

Тыныш ымырт қараңғысында жұлдызды алқара көк аспанға қарап осылай ой кешеді Пахраддин. Ойын бір көлденең тысыр бөліп жіберді. Мынау жым-жырт кешкі өлкеде өзінен басқа тірлік барын ұмытып кеткен екен Пахраддин. Тіксініп, тұла бойы түршікті. Кебісі сырпылдап біреу жақындап келеді.

— Сырға, сенсің бе? — деді дауысы бір түрлі алабұртып.

— Мен ғой, — деді Сырға әлсіреп, әрең ғана дыбыс

білдіріп.

Пахраддин бәйбішесінің үнінен шошыды. Үлкен күйзеліс үнін есіткендей құлағы.

— ... Қайда жүрсің... жаным-ау! — Лықсып көмейіне тығылған бір ыстық толқынды ерең ірікті.

— Жуа тердім. Сен ұйықтасын дедім.