Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Сұр есек мамырлап құмсақ белге тырмысып шығып келеді. Осы арада Пахраддинді бір сезім биледі. Күтпеген сезім. Ол — жұртта қалған ауылға қараудан сескенген, белгісіз үрей еді. Қайта айналып келмеуі керек еді жұртқа, қаңырап қалған қара шаңырағын көрмеуі керек еді.

Есегі, сөйтсе, асудың үстіне де шығыпты. Есектің аты есек емес пе, иесіз ауылға қарап құлағын тікірейтіп ал кеп ақырсын.

Құм арасы қазан шұқыр ойпаңда үйректің жұмыртқасындай томпиған қоңыр үйлер. Есектің дүниені көшірген дауысынан кейін сыртқа адам қара жүгіріп шығатындай қарай қалды Пахраддин. Бірақ, ауыл селт етпеді. Жабулы есіктер жабулы күйінде тұра берді. Қаңғыбас құйын ғана шайқақтап жер ошақтардың күлін көкке ұшырып, ауылды аралап өтіп барады.

Шағыл төбенің басындағы Бұлыштың томпайған жалғыз моласына қарай бұрды есегін. Жан-жағы да қоршалмай, басына қадау ағаш шаншылған жалғыз ғана төмпешік боп жатыр баяғы Бұлыш. Есіл Бұлыш.

— Боздағым-ай! Есіл азаматым-ай! — деді есегінен түсе берген Пахраддин. — Сен бар екенсің ғой! Сен жатыр екенсің ғой!

Пахраддин жүресінен отыра қалып көз жасы бетін жуа отырып, аят оқуға кірісті.

Жануар сұр есек иесінің мына тосын халін түсінбей құлағы салпиып тұра берді.

Әлден уақытта Пахраддин көзін сүртіп тізесінің құмын қаққыштап орнынан түрегелді. Байқаса, моланың төңірегінде Балқияның жалаң аяқ ізі жатыр. "Өй, антүрған-ай!" деп еңсесін тіктеп таң қалып жан-жағына көз жіберді. Кенет көзі анадай жерде шоқ дүзгеннің тасасынан сығалап түрған келіншекті шалып қалды. Сол-ақ екен, Балқия жалт берді.

— Балқия! Өй! Қашпа! Өй! — деп, Пахраддин тұра ұмтылды кеп.

Балқия байғұс қобырап тарқатылып кеткен шашы арқасында лықсып, ақ табаны жарқылдап зытып барады, тап-таза құм бетімен. Үстінде өрім-өрім ескі бөз көйлек, Тәңір алғырдың тоқ балтыры жарқ-жүрқ етеді.

— Ай! Хай! Ұрып кеткен, тоқта! — деп аяғында етігі, үстінде шапаны жүгіре алмай қорбаңдап келеді Пахраддин.

"Тәңір алғыр, жабайы болып кеткен бе, киіктей жүйткуін!"

Балқия артына жалтақ-жалтақ қарап қойып қайқайып тартып барады. — Балқия! Сәл кідірші, айналайын! Балқия! — деп айқайлап келеді Пахраддин. Бірақ, жалаң аяқ есалаң келіншек сөйткенше қыр асып та кетті. Пахраддин жүгіре алмады. Демікпесі ұстап ырсылдап қалды. Кеудесін әрең сүйреп сусыма құм төбеге де көтерілді-ау итшілеп. Қайда, бұл кезде Балқияның әлдеқашан қарасы батқан-ды.

— Қап, мына бейбақтың азабы-ай! — деді, төбе үстінде іркіліп, ұшы-қиырсыз шалқар құм әлеміне көз жіберіп тұрып. Қайда қарасаң да жал-жал құмдар.

Балқияның ізіне түсіп сөлпектеп жүгіріп және бір төбеге шықты.

— Бұ қараң батқырдың қарасы қайда батты? — деді күйініп. Сөйтіп тұрғанда есегі ақырды, манағы қалған тұстан. Бұрылып қараса, тұсаулы есегі ары қарай шапшып секіріп қашып барады. Оның ізінен ит пе, қасқыр ма, әйтеуір, бір қос көлеңке тақымдап қуып барады. Бұл ес жиып үлгіргенше, есегі сол ытырынып қашқан күйі ойпаңға құлап көрінбей кетті.

Пахраддин есеңгіреп сәл түрды. "Қасқыр!" деген ой сап етті басына. Сол-ақ екен, тұла бойы мұздап қоя берді. Сөйтсе, байғұс есек мана ақырамын деп басына пәлені шақырған екен ғой. Түу, атаңа нәлет, енді көрмегені осы еді! Балқия болса құрыды құм арасына тастай батып, судай сіңіп. Өзінің тұрысы мынау сөлпиіп. Бұ кезде қос қасқыр сұр есектің кеудесін үңгіп жеп жатқан да болар. Есекті жайғап болып, атойлап қос қасқыр сайдан шыға келсе не істемек? Пахраддин ауылға қарай елпең қақты.

Ырсылдап борша-борша терлеп қоя берді. Бойынан әл кеткендей. Үйлерге дейін жүгіре алатын шамасы жоқ. Жөнді ас ішпегендіктен болар, көз алды қарауыта береді. Аяғы да ап-ауыр, ырқына әрең көнеді.

Ауыл отырған ойпаңға құлады. Қаңырап жетімсіреп тұрған үйлер. Қылт еткен тірлік нышаны жоқ. Жым-жырт тыныштық. Жалғыз-ақ өзінің аяқ дүрсілі дүниені көшіріп келеді.