Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Аспанда Күн тұтылғандай. Лабақ ахун көп айтатын "ғарасат майданы" басталғандай. Көзі жас, көңілі пәс Хансұлу құмсақ жолменен ілбіп келеді. Арқасында — бөпесі. Артта, бел астында моладай қаңырап ауыл қалды. Алда — шаң буып мұнартқан беймағлүм көкжиек. Белгісіз тағдыр. Бұлар жаяу-жалпылап шұбырып келеді. Алыстан, арқа тұстан жұртта қалған иттердің созылтып ұлыған үндері естіледі. Жаманат хабаршысындай аспан астын құлазытып күңірене ұлиды. Хансұлу енді бұрылып кейін қарауға жүрегі дауаламады.

Сәскеге көтерілген Күн көзі шағырмақтанады. Шөл даланың әр тұсынан шаңыт бұрқылдайды. Бұта біткен боздап уіл салады. Көзге қиыршық құм ұрады. Жалпақ дүние бір уыс, тарылып тұр. Бір ғаламат қалайда басталды. Жүрегі қалтырап қорқып келеді Хансұлу.

Құмайт шағыл аралап ирелендеген аяқ жолменен үздік-создық шұбырған ел. Жыңғылды алаптан өте бергенде жол жиегінде біреудің ағаш сандығы калды ауызы аңқиып. Жақындай бере таныды, Күлзипаның қара кебежесі екен, әспеттеп төрінде сақтап жүрген.

Жол шетінде жатқан әшекейлі сүйекті қара кебежеге бұлар бір-бір қарады да, жұмған ауыздарын ашпастан өте берді. Не әкесінде, не шешесінде, не Дәу апада тіл қатуға деген құлық болмады. Жалғыз ғана, арқасындағы Түгелхан шыдамады, сұқ саусағын шошайтып:

— Ап! Ап! — деп, кебежені көрсетті.

Хансұлу соң білді. Күлзипаның кәрі әкесі бар еді, ауызы ұрадай опырылған. Сол шал жүре алмапты. Күлзипа сол әкесін есекке мінгізіп, қара кебежесін лақтырған екен.

Ұзақ жүруге шама қайда, іркіс-тіркіс шұбырған жұрт түске таман жолшыбай кездескен шоқ жыңғылдың арасына кіріп ығын паналап шоғырланып іркілді. Жүктерін түсіріп, төңіректен шөпшек жиып, бықсытып әр жерден от түтетті. Шәугім-шәйнектеріне су толтырып отқа қойды. Жұрттың соңын ала жеткен Хансұлулар да іркілді. Жыңғылдың түбіне жүк түсіріп, ықтасынға алаша жайды. Әр бұтаның түбінде түстенгелі жатқан бір үйлі жан. Ескі дағдымен түскі ас қамына кірісіп жатыр. Айтудың құмында отырғаңда Хансұлу сығандардың тобырын көргені бар-ды. Қазіргі мына шұбырған елдің жыңғыл арасына кеп түстеніп жатқан кейіптері дәл сол сығандардан аумай қалыпты.

Қыз-келіншек, қатындар жер- жерден бықсытып от жағып, шәугім көтеріп жатса да танауға бәрібір ет иісі, сорпа иісі келмейді. Содан болуы керек, қатындардың шаңқылдап бала-шағаға ұрысқан ащы үндері жиі естіледі.

— Қағынды келгір, әрі тұр, отқа түсеме-ай мына қояншық! — деп жатыр Қатира ошақ басына емінген балаларын қарғап-сілеп.

— О, шұнақ Құдай! Шұнақ Құдай! — деп бір қатын зарланып, Құдайды қарғыстың астына алып жатыр.

Желкем күн ашық аспан астында Хансұлу жайған шағын дастарқанды қоршап, екі үйдің төрт-бес жаны қуырылған жүгері, зағра нан, ақ су шайға апақ-жапақ бас қоя берген. Сөйткенше Дәу апа дауысы дірілдеп:

— Ойбүй, жазған-ай! — деді. Сөйтсе, бөлек-бөлек дастарқан басында отырып қалған жұртшылықты аралап, қолында тостағаны бар бір бала келеді екен. Майлыбай мүсәпір деген бар еді. Қой аузынан шөп алмас, момын еді. Бала-шағасы тоғыз ба, он ба, көп болатын. Ас-суы таусылатын реті бар еді пақырдың. Қайыр сұрап келе жатқан соның баласы екен.

Әркім дастарқанынан бір нәрсе шымшып алып баланың созған тостағанына салып жатты. Кейбіреулер көзін алартатын болуы керек, бала жылыстап өте береді. Қолында жамаулы тостағаны бар, жалаң аяқ, жалаң бас, бұтындағы дамбалы өрім-өрім, он екілер шамасындағы ер бала бұлардың жанына келді. Жазған баланың назары төменшіктеп, кісінің бетіне тура қарай алмайды. Төмен қарап тостағанын созып тұр.

— Ау, жақындау керек! — деді Пахраддин, дастарқан үстінен бір уыс қуырылған жүгеріні ұсына беріп. Бала үрке басып жақындады. Пахраддин тостағанға үңіліп қарады. Тостағанға Хансұлудың да көзі түсті. Баланың бүкіл ауылдан манадан бері жиған тары, жүгерісі бір уысқа да жетпейді екен.

— Манадан жиғаның осы-ақ па?— деді Пахраддин, танауы шуылдап өз көзіне өзі сенбегендей.

Бала бас изеді.