Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Шашы бұрқырап керегені тас қып құшақтап теріс қарап бүрісіп отыр екен үйінде Балқия. Есіктен кірген Хансұлу мен Сырғаны көріп одан бетер жиырыла түсті. Үстінде жыртық иық ескі көйлек. Хансұлу: "Мен сөйлесіп көрейінші..." деп, Дәу апаны, шешесін сыртқа шығарып жіберіп үйде оңаша қалды. Балқияның қасына келіп тізе бүкті:

— Балқия, — деп, иығына ақырын қол салып еді, Балқия дір етіп, жалт бұрылды. Көзінде сана жоқ. Танымай тұр.

— Хансұлумын ғой мен!

Балқия енді есіктің маңдайшасына қадала қарады. Хансұлу бешпетінің қалтасынан айна, тарақ алып алдына қойды. Айна, тараққа назары ауды Балқияның. Бұрын да өстіп алдаусыратып, талай рет басын жуып беріп, шашын тарап жүрген ғой.

— Әкел... шашыңды тарап берейін! — деді Хансұлу Балқияның енді икемге көнетінін сезіп.

Аздасын Хансұлу Балқияны қолынан жетектеп үйден алып шықты. Бұл кезде, бұлардан басқа тірі жан жоқ, ауыл құлазып қаңырап бос қалған еді. Иесіз қалған үйлердің арасында шаң борасын сумаң қағып күлді ұшырып, қағаздарды қуалайды.

Шұбырып, жаяу-жалпылап бел асып бара жатқан жұрттың артын ала бір топ болып жүк тиелген сүр есектің соңына еріп, Пахраддин, Дәу апа, Сырға, Балқия, Хансұлулар қозғалды.

Шұбырған қауым мен ауыл арасында бір топ ит селтең қағады. Тышқан аулап қаңғып кетіп, қайтып келген ауыл иттері. Адамдардың тайлы-тұяғы қалмай ауылды тастап әдцеқайда бет алғанын көріп бү пақырлар дал. Не істерлерін білмей жұрт соңынан бүлк-бүлк ере түседі де, іле тоқтап, шоқиып отырып, қалып бара жатқан ауылға қарап қыңсылайды. Ұлиды.

Шаң суырған желге қырындай қозғалып келеді Пахраддин. Бұта біткенді теңселтіп өтіп жатқан ұлы көшкін тозаңға әлдебір гуіл қосылып бүкіл дүние зор күңіреніп тұрғандай. Бір хикмет, әлемді астан-кестен етер бір хикмет бас көтеріп келе жатқандай. Күн көзін кіреукелеген шаң перде, мына жарық әлемді көлеңкелеуге бет бұрған. Аспан қызыл мұнарттанып Қиямет-қайым хабаршысындай азынау жел сарнайды. Түзде қалған ұядай иесіз қаңырап қалып бара жатқан үйлерге, жұртта қалған иесіз жетім ауылға қарауға Пахраддиннің дәті шыдар емес. Енді не де болса көзді жұмып, алға, тек алға тарта беру керек еді.

Әйелдер жақтарын жаулықпен таңып алған.

Ауылдан шыққан жол алғашқы көлденең құмшағыл белге көтеріліп әрі асар тұста, алдарақта, ауыр қозғалып демігіп келе жатқан мол денелі Пахраддин маңдай терін сүрткіштеп сәл іркілді. Бірақ кейін қарамады. Түйілген, әлі сол тұйық қалпы.

Ізіне ерген әйел, бала-шаға осы жерде түгел бұрылып, лажсыз кейін қарады.

Орасан шалқар ойдым-ойдым құм өлкесінің ортасында аядай алаңға үрке ұйлығыса сығылыса отырған ауыл. Есік, түндіктері жабулы томпиған қоңыр үйлер, тападай тал түсте жетім қалған жазықсыз үйлер. Шаңыт дауыл бүркеп алған ауыл үстін.

Балқиядан басқа әйел біткеннің бәрі бырсылдап жылауға кірісті. Сырға бейбішенің көзіне кең бүйірлі ақ боз үйі мен есік алдында ноқаттай қарауытып қалып бара жатқан қара қазаны, әсіресе, оттай басылды. Ыстық жасы бетін жуып, дауыс етуге Пахраддиннен қорқып жаулық ұшын тістелеп үнсіз егілді.

Дүзген, қараған бастарын жұлқылап толассыз боздаған жел сарыны Пахраддинге бір сәт аспан асты, жер үстін керелеген әйел зарына ұқсап кетті. Содан тұла бойы түршікті. Көздерін жаспен шылап, бырсылдап жылауға кіріскен мына төрт-бес әйелдің бетіне туралап қарай алмады. Қолындағы жыңғыл шыбықпен:

— Шу! — деп, құлағы салпиып мүлги қалған үлкен сұр есектің сауырынан ызаланып тартып-тартып жіберді.

ҒАРАСАТ МАЙДАНЫ

1