Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

- Қайран...Шойынқара!!!- деді күңірене теңселіп - Түйе малдың төресі еді ғой... Әттең...

Ертесіне Шәріп құлқын сәріден бақырауык жарбайының беліне отырып елге қайта жүріп кетті. 1931 жылдың жазы еді бұл.

4

Сұмдықтың көкесі келесі жылы көктемде басталды.Сонау Қыр үстіндегі Қарымбеттің сорынан Қоңыраттың базарына есекпен тұз тасуды кәсіп еткен ауыл еркектері үй жүзін, бала-шаға жүзін айлап көрмейтін.

Жұтаған ауылдан алдымен ит кетеді екен. Тышқан аулап дала кезіп кетті ит біткен. Дәу апа бастаған қатын-қалаш жиылып қыр басында мойны салбырап күн үзын намаз оқумен отырған Лабақ ахунның алдына келді. Тірі аруақтай қуарған ахун бет сипап халайық пікіріне құлақ тосты. Дәу апа арқасына жабысып ұйықтап жатқан немересін түсірместен, сәл еңкейіп тұрған қалпы сөз қозғады.

— Қайнаға-ау, не ойлағаныңыз бар? Бір тіршілік жасау керек шығар. Ау, жаман айтпай жақсы жоқ, күтіп отырған ер-азаматымыз келмеген күнде не істейміз? Өлеміз бе осылай?

— Осы бүгін түн шыдайық! Еншалла, бір хабар болар...— деді ахун тақуа кейіпке еніп, сақалын тарамдай түсіп.

Түн желкемдеу болды. Айсыз. Тас қараңғы. Ауыл жатып қалған. Тынымсыз жел қозғап жабық сытырлайды. Кейде желдің екпінімен шаңырақ, уық сықырлап, үй құлайтындай кісінің зәресін ұшырады. Ұйықтап жатқан Түгелханын қымтай түсіп гуілдеген, ысылдаған, сыңсыған, ұлыған сырт дүниеге демін ішіне тартып, құлақ түреді Хансұлу. Ұйтқыған желмен бірге қосыла шауып мына дәрменсіз ауылды аралап небір қорқау құбыжықтар жүйткитіндей. Жиналып келіп іргені тіміскілейтіндей. Борбайдан тартып жейтін өлімтік іздеп үй арасын кезетіндей. Саңылаудан сығалап мына ұйықтап жатқан қаршадай ұлына көз тігетіндей. Көз алдына жан түршігер суреттер елестеп Хансұлудан ұйқы қашты.

Сөйткенше, ірге жақ дүсірлеп коя бергені.

— Апа! — деп ыршып кетті Хансұлу.

— Бісміллә! Бісміллә! Не болды? — деп, шешесі басын көтерді. - Ух, іргеде бір нәрсе жүр!

— Тышқан да, Құдай, не болушы еді?!.. — Шешесі оттық тұтатып іргені айналып қарады.

— Тышқан дағы... — деді есінеп.

Ұлының шүңкиген бет-әлпетіне назары іркіліп, бір сәт жүрегі езіліп кетті Хансұлудың. Көз шарасы жасқа толды. Күшіктің мұрны, қасы, маңдайы, о, Жасаған ие, әкесінен аусайшы! Көрпеден шығып жатқан кіп-кішкентай аяғына еңкейіп жыбырлаған майда башайларынан сүйді еміреніп.

Түндік бауларды тысырлатып жел сыртта толассыз гуілдейді. Ағып жатқан көшкіндей. Соның табанында нәрестесін құшақтап бір уыс боп бүрісіп бұл жатыр. Қалғып барады екен әлден уақытта. Тағы да тысыр оятты. Қараса, шешесі тұрып оттық тұтатып жатыр.

— О, не, апа! — деді.

— Әкең келді ғой! — деп, шешесі барып есікті ашты.

Үйге мол шидем күпілі әкесі кірді. Үнсіз, бөркінің астынан жағын орамалмен байлап алыпты, тісі ауырған кісідей. Жүзі түтігіп домбығып іскенге ұқсайды. Етігі шаң-шаң.

— Көкесі, аман келдіндер ме? — деп, шешесі бәйек болып әкесінің қолындағы қоржынды алды.

— Келдік қой... — деді әкесі әрең сөйлеп, қабағын

шытып.

— Көп кешіктіңдер ғой... — деді шешесі. Әкесі сөйлеуге зауқы жоқ, басы ауырып тұрғанға ұқсайды.

Сырға шалының отыра қалып, етігін тартты. Пахраддин сөзін үзіп-үзіп, қабақ шыта отырып хабарын айтты.

— Тұзымыз өтпей, өтсе де ол-пүл алуға жетпей... айналып қалдық. Бидай тұрмақ жүгерінің өзі қат базарда. Кіләсі 2 сомға көтерілді. Тұз сатып мандытпайтын болғаннан кейін, әнеугі тай-тұяқты өткіздім, бір өзбекке, 3 кілә жүгеріге. Анау қоржындағы сол, — деп, Пахраддин демі дірілдеп шекесін ұстады. Сырға лып түрегеп барып ерінің басын уқалады.

— Қыр елі шұбырып, қалаға құйылып жатыр... . Аш-жалаңаш... Өлім-жітім көп...

Хансұлу қара шәйнекке су құя бастап еді, әкесі шай қойдыртпады, жатып дем аламын деп. Сырға төсекті кеңейтіп салды. Пахраддин ескірген шидем күпісін шешіп жатып:

— Асасы, азанмен қозғалармыз... —- деді. — Жағаға карай... Заманның түрі жаман...

Сырға ерінің басын сүйеп жастыққа жатқызды. Шамды сөндірді.