Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

— Қашты! Жау қашты! — деп, сайдан мылтығы бар ауыл еркектері де өре шықты.

Бұ кез таң қараңғысы сұйылып, шығыс көкжиек мүлдем бозарып, құмды өлке бедері көзге айқын шалына бастаған шақ еді. Шағыл арасынан суырылып шығып, 20—30 аттылы бұлардың үрейін алып желе-жортып бел асып бара жатты. Оқ жетер жер емес.

— Бұлыш! Ойбай, Бұлыш! — деп ышкынған Балқия табаны жарқылдап жанынан құстай ұшып өтті.

Буын-буыны дірілдеп бұта тасасынан Пахраддин да бой тіктеп "Сорладық қой!" "Сорладық" деп күңіреніп, Балқияның соңынан бүлкілдей жүгірді. Бұлыш құлаған бұта түбіне жеткенде Балқия ойбайлап шырқырады да қалды.

Бүлкілдеп келе жатқан Пахраддиннің көзі жұмылып, жұмылған көзінен жасы ыршыды. Аяқ буыны қалтырап енді жүгіре алсашы.

— Боздағым-ай! Азаматым-ай! — деп еңкілдей берді.

Балқияның "ойбайы" ағарып атқан таңның құйқа тамырын шымырлатты. Оған сай тараптан аңырап жүгірген Дәу апаның боздау дауысы қосылды.

Етпетінен жер құшып сұлап жатқан Бұлыштың жанына Пахраддин де жетті ырсылдап, екі иығынан дем алып. Алдымен байқағаны — көл-көсір қан Бұлыштың төңірегі. Шашын жайып Бұлыштың үстіне құлай зар илеген Балқияны қос қолдап жұлып алып былай тастады да, дереу Бүлыштың жарасына үңілді. Қарақұсы оңбай опырылыпты. Сол иығы шабылыпты. Оң жауырынын күл-талқан етіп оқ тиіпті.

— Боздағым-ай! Боздағым! — деп күңіренген Пахраддин көз жасы бұршақтай жүріп Бұлыштың денесін аударып шалқасынан жатқызды да, шапанын шешіп алып өліктің бетін жапты. Қабағын түйіп тістеніп қалыпты Бұлыш.

Пахраддин енді байқады — Бұлыштың оң қолы жоқ, білегінен шауып түсірген сияқты қылышпен. Атаңа нәлеттер, неге өйтті екен? Әлде саусақтары қарысып қалып, мылтығын алу үшін шапты ма екен қолын?

Аңырап, боздап Дәу апа жетті бір кезде. Улап-шулап қатын-қалаш, ауыл жұрты жетті топырлап. Сол-ақ екен, Балқия ағарып атқан таңның астына қарай тұра қашты. Етінен ет кесіп алғандай құлын дауысы шығып зар қақсап безіп барады құла дүзге қарай. Жалаң аяқ, жалаң бас, ақ табаны жаркылдап зытып барады.

— Құлыным! Ой-бо-ой, үзілді ғой жұлыным!— деген Дәу апаның зор қаралы дауысы таңғы аспанға әуелеп көтерілді.

Хансұлуда ес жоқ, түс жоқ. Боп-боз боп қалтырап мына табан астында ойраны шыққан тірлікке шошып қарайды. Ұлардай шулаған халық. Тоналған ауылдың жұртында сеңдей соғылысқан қозы-лақ, қой-ешкі. Елеуреп қыңсылай үрген иттер. Ауылдың айбаты мен сәніндей нарлар жоқ. Аттар да жоқ.

Жау жақтан екі кісі шығын болған екен. Бірі — құм етекте жер қауып құлаған Мажанның Қапаны да, екіншісі — шөгерме бөрікті жас түрікпен жігіт.

Бұлышты түс қайта ауылдың құбыла жағындағы дүзгенді төбе үстіне апарып жалғыз жерледі.

Бұлыш өлімі күллі ауылдың қабырғасын қайыстырып, сансыратып жіберді. Ауылдың жас-кәрісі түгел егілді. Байғұс Балқия қайта-қайта талып қала берді есін жоғалтып. Дәу апа қос қолдап белін таянып, теңселіп отырып боздаумен болды. Бір күнде шашы ағарып, шөгіп кеткендей көрінді ер пішінді кәрі ана.

Ауыл ойламаған жерден жауға шабылып, көлік, малдан айрылғаннан кейін ендігі жердегі тірлік жоспары да күрт өзгерді. Төрт-бес жігіт ауылдың құбыла жағынан Бұлыштың көрін қазып жатқанда, бір топ кісі сайланып шығып, сай табаннан құдық қазып жатты. Ауылдың кешегі бет алысы — алыс Ауғанстанға әзір көшпейтіні енді балаға шейін аян болды. "Өлгенмен бірге өлу жоқ" жол дағдысымен Бұлышты тездетіп жерге бергеннен кейін: " Үйлеріңді тігіндер, осында отыратын болыппыз, әзірше" деген жарлық тарады, қатын-қалаш арасына үлкендер тарапынан. Содан жьлап-сықтау азайып, жұрт жүктерін жайратып шешіп, кереге жаятын орын тегістеп, шаңырақ көтеріп, абыр-сабьгр үйлерін қалқита бастады. Жалғыз ғана Балқия ес жия алмады. Қоянсүйекіің көлеңкесінде біресе талып, біресе "Бұлыш!", "Бұлыш!" деп сандырақтап бұралып жата берді. Басын сүйеп Хансұлу отырды.