Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Иен дала. Селеулі шағыл басында шошайып қалып бара жатқан әке-шешесіне жалтақ-жалтақ қараумен Хансұлу кетіп барады. Дүние бұлдырап көздің ыстық жасымен жидіп еріп үгітіліп көк жиектер қорғасындай балқып, төңірек көлкіген сұйыққа айналғандай осы сәт. Аспан асты, жер үсті Хансұлудың шарасыз тұншығуға айналған ғаріп халіне қарап қаңтарылып тұрғандай. Тірлік доғарылғандай. Жапырақтай жалғыз жүрегі қасірет айдынында малтыған Хансұлу басқа ұрған балықтай дал. Еш нәрсені ұқпай, әйтеуір, бір сергелдең далбаса күйде кеудесін сүйретіп келеді. Өмір кәдуілгі көктемнің қызыл суындай жайыла ақкандай. Ештеңе ұға алмайды, ештеңе байыптай алмайды. Бар білетіні — жетегінде томпандап келе жатқан құлыншағы, бөпесі. Бар білетіні — содан айрылып қалмау. Білегінен қыса түседі ұлының.

Біраз ұзап шыққанша баласының да, өзінің де көздері жастан құрғамады.

Қолында ұзын сырық таяғы, иығында ауыр қоржын, еңкендеп тартып келеді жалғыз аяқ жолменен Дәу апа. Үн жоқ, іштей түйіліп тістеніп алған. Әлден уақта:

— Е-е, балам-ай, "болған іске болат бол" деген. Аллам душар қылмасын... де! Бұдан да зорын көрген, мына аддыңда келе жатқан бейбақ апаң!.. — деді Дәу апа зор қоңыр дауысы күңіреніп. Жалғыз аяқ жол біресе құмсақ шағылды аралап ирелеңдеп, біресе тегіс сортаңға шығады. Жүрген сайын жантақты, ақбасты, жыңғылды, шилі алаңдар кездесе бастады. Алдан саяқ өскен биік тораңғыл ағаштары көрінді. Құм аймағы артта қалғаны байқалады.

Кіші бесін шамасында, балалар нан сұрап қыңқылдауға кірісті.

Жол екі жағы жыңғылды, шилі, ажырығы қалың сортаңмен келе жатқан. Лүп еткен леп жоқ. Кісі бойы жыңғыл арасы бұйығы тыныш ықтасын.

Дәу апа иығындағы ала қоржынын ажырық үстіне тастап, ұйып қалған белін жазып, тіктелді.

— Ал, балам, кәне, не бар, шеш түйіншегіңді! — деді.

Мана түсте жүрерде Сырға ас-суды өз қолымен екіге бөлген-ді. Дәу апа ол кезде араласпай сырт беріп күйбеңцеп жүрген-ді.

Хансұлу жарты күлше зағра нан мен қос уыстай қуырылған бидай түйілген орамал түйіншегін шешіп Дәу апаның алдына қойды. Нанды көріп балалар тамсанып ұмтыла беріп еді, Дәу апа:

— Тәк! Тәк! Сәл сабыр етіндер! — деді. Күс-күс қолын созып, алдымен шаршы орамалдың жиырығын жазып кеңірек жайды. Арбиған саусақтарымен орамал үстіндегі шөкім бидайды бірнеше топқа бөлді.

— Сәл, сәл, сабыр етіңдер, балақайларым! — деп танауынан сөйлеп, бидайды алдымен төрт, одан кейін сегіз, одан кейін он екіге бөлді. Құмалақ ашып отырған балгердей.Хансұлу да, балалар да Дәу апаның не істеп отырғанын түсінбеді.

— ...Асып кетсе, Қоңыратқа дейін екі түнерміз... ымм... Мынауың былай, — деп, қабырғасымен кеңесіп отырған Дәу апа, енді қалған жарты күлше нанды да ортасынан сындырып, екіге бөлді. Нанның иісі танауды қытықтап барады. Хансұлудың аузынан сілекейі шұбырды. Дәу апа екі бөлінген жарты күлшені және екі рет сындырып төртке бөлді. Балалардың қолына бір-бірден жапырақтай ғана нанды ұстатты.

— Балаларым, өстіп жеткізбесек болмас, жол ұзақ.

Шыдаңдар! — деді Дәу апа. Піскен кызыл бидайдан Хансұлу аузына салды. Қатты бидай емес, тандайына бейне бір сары май түскендей тұшынды. Іш-дүниесі қасқырша ұлып қатты ашыққанын осы сәт сезінді Хансұлу. Зағра нан, піскен бидайдың иісі танауын жарып барады-ау. Жарып барады.Дәу апа орамалды жинады. Жақсылап түйді. Бәрінің көзі сол түйіншекте. Түйіншекті Дәу апа қоржынға ықтияттап өз қолымен салды. Содан кейін, жүктерін иыққа алып жолға түсті. Жол жыңғылды алаптан шығып дүзгенді, қарағанды құмсақ адырларды аралап ирелеңдеп алға тарта берді.

3

Түс көріп жатыр Пахраддин.