Улпан / Ұлпан - Ғабит Мүсірепов / Габит Мусрепов

— Ұлпанжан, менің еншімді бөліп бергені несі деп ойлап қалма. Бұл еншің емес, сыйлығым. Басқа дүниені екі Есеней бірге билерміз. Мына қосты өзің оңаша биле, маған қарайламай биле,— деді.— Алдымен кемпір-шалымыз еш нәрседен тарықпаса, маған сол болады. Мен баласы жоқ, ұрпақсыз қалған адаммын. Ұлым да, қызым да, жарым да жалғыз сенсің, күнім... Күнімдей жарқырап, ел-жұртыма кейде айбынды, кейде мейірімді қарап ордамызды жалғыз толтырып отырсаң, құдайдан сұрар басқа бір тілегім жоқ. Тіземді жастанып, жантайшы маған қарай...

Ұлпан Есенейді аяп та кетті, Есенейдің үлкен адам екендігіне қызығып та кетті. Басқа адам кім болса да Есеней бола алмас еді. Еркекке тіс те керек, іс те керек. Білек те керек, жүрек те керек. Күні өтіп бара жатқан кәрі тарланда мұның, бәрі де бар екен әлі. Шіркін-ай, бұдан қырық жыл бұрын қандай болды екен? Бұған кездеспегенде кімге кездесер едім? Сөз жоқ, бір жасқа кездесер едім. Сол жасым Есенейдің оннан біріне тұрар ма еді? Кім білсін... жоқ, тұрмас еді!

Бір кезде Есенейді оғы болса атардай болып жүрген қыз, енді көнбесіне көніп болған соң, өз басын ақтар дәлелдер іздестіре бастады. Бұдан кейін көп сөз болған жоқ. Ұлпан басын Есенейдің тізесіне салып жантайып жатып:

— Енді кеп сөздің керегі не? Сибан дейтін өз еліңді, Күрлеуіт дейтін біздің елді түгел жинап той жаса да, бүгін айтқан барлық сөзіңді сол тойда түгел айт. Мен соққа ғана кіші Есеней атанармын,— деді. Есенейдің табақтай жалпақ қара шұбар беті қыздың аққу жұмыртқасындай аппақ бетіне жақындай берді. Ұлпан көзін жұмды.

Кәрі Каспий қара көк көзін ашты.

Терекке жылы жүзбен амандасты.

Жыбыр қағып қозғалып, сылқ-сылқ күліп —

Қатынды алды, қитықсыз араласты...

Таң ата Есеней суға түсті.

— Сен де түс,— деді Ұлпанға. Ұлпан қарсыласқан жоқ.

Кәрі дене қызынды да суынды, Есеней намазға тұрды.

Жас дене суынды да қызынды, Ұлпан көрпе астына қайта кіріп кетті.

Есеней мен Ұлпан, Несібелі үшеуі қастарында төрт жігіт жолдастары бар Артықбай ауылынан салт шығып еді.

Орыс қалаларының шегіне жеткенде үш ат жеккен пәуескемен Тілеміс тосып жүр екен. Өмірінде арбаға мініп көрмеген дала қызы жатсыраған жоқ, төбесі жабық, ішкі жағы сары сапиянмен астарланған пәуескеге мінді де жүре берді.

Несіне жатсырайды? Өмірінде көрмеген байлыққа да жатсыраған жоқ қой! Есеней бере салған бір қос — бес жүз жылқының үшеуін беріп, үш жігіт аялдады да бақтырып қойды. Артықбай аулы ет пен қымызға молықты да қалды. Қазір екі жүз бие құлындап та тұр.

Байлық көзімен қарағанда Ұлпан тыр жалаңаш еді. Әжесінен шешесінен қалған ол-пұлдан қиыстырып берген «бір киері» бар. Бәрі көнетоз, бәрін де салт жүретін қызына шешесі Несібелі ықшамдап берген.

Есеней Ұлпанды жазғытұрым ұзатып әкетуге әзірленгенде Ұлпан оған:

— Сенің еліңе, осы ескі-құсқыммен бара берсем біреу болмаса біреу «жалаң бұт келмегеніне құдайға шүкір» демес пе екен? — деді.

Әйелге не керегін өмірінде бір рет ойлап көрмеген Есеней ұялып қалды.

Майымай, орта кезінде Тобыл базары ашылады. Қырық жылқы айдат —деді.

Ұлпан бұған да таңданған жоқ, айдатты да жіберді. Таңдап-таңдап семіздері мен көзге толымдыларын айдатты.

Несіне таңданайын? Байлық деген ішуге, жеуге, киінуге, адам сияқты тұруға жарамаса, басқа неменеңе керек!.. Биыл бай болсаң, ендігі жылы тақыр кедей болып қалуың да оп-оңай. Тоқтай тұр әлі, біраз көрейін, көрмегеніме көзім үйренсін, білмегенімді біліп алайын. Тоқтай тұр әлі...

Қазір бұлар сол Тобыл базарына келе жатыр. Есенейдің барлық базарлау жұмыстарын он бес жылдан бері басқарып жүрген Тілеміс орыс қалаларының шегінде пәуескемен қарсы алды. Есенейдің бұл құрметіне де Ұлпан таңданған жоқ. Таңданғанын білдіріп алса, ұят та болар еді.