Ворон / Қарғын - Дулат Исабеков

Машина орнынан қозғала берді. Жолда келе жатып та ол өз бойынан өзі байқаған санадан тыс бір күштің әлі тарқамағанын сезді. Ол күш - Жасынның Бағила алдында абдырауы, ойламаған жерден кашан да сөзінің аздап шашырауы, ең соңында және ең қауіпті -қызға деген ерекше ілтипаты мен кеудесіндегі нәзік бір қылдың талай жылдан бері (бәлкім, алғаш рет) тербеліп өтуі еді.

Жасын ең әуелі содан қорықты.

Осы отыз бір жылдың ішінде ол, әрине, көп әйелдермен кездесті. Олардың арасында ақылдысы да, салмақтысы да, жеңілтегі де, ажарлысы да, көріктісі де, мүсіндісі мен мүсінсізі, бәрі-бәрі болды. Егер олардың кейбіреуімен еркек пен әйелше қарым-қатынас жасау сезімі туа қалса да бұл ешқашан жүрегінің лүпілдегенін сезінген емес. Оның тәніндегі сезім мен құмарлык бір-ақ формада - жақсы көрген әйелін өзіне мойынсұндыру, оны түгелдей билеп алу формасында ғана оянатын. Көз алдында не көрініп тұр - оған сол ғана көрінетін. Және еркек пен әйелдің бір-біріне деген ықыласы мен ынтызарының, керек десең, махаббаты мен сезімдерінің сыртқа шығар түрі де біреу-ақ - сүйіс екеніне наразы болатын-ды. "Бір-бірін өлердей жақсы көретін адамдар үшін бұл мүлде аз, арзан тәсіл деп есептеуші еді, бұлай ету барлық басқа адамдардың қолынан келеді, тіпті, адамнан басқа тіршілік иелерінің бәрінің де жалғыз-ақ тапқаны осы тәсіл. Бірін-бірі өзгелерден гөрі ерекше жақсы көретін екі адам үшін де ерекше, өзгеше форма керек қой, неге бәрі бірдей жаралған, неге түптеп келгенде ерекше сезімдер де туралы, анайы инстинкке бағынуы керек? Бұл әділетсіз, мүлде әділетсіз" деуші еді ол.

Бұл идея оның соңғы шығармасында да айтылды. Бір қызға жастайынан көңілі жеткен студент сүйіктісі қайда барса да соңынан қалмай, акыры бесінші қурска өткенде оған қолы жетеді. Ертесіне ол күнделігіне: "Мен құдайға риза емеспін,- деп жазады. Бір-біріне адамды осылай ынтық етіп жаратып келіп, сол ынтықтығын сүйіс арқылы ғана танытатын етіп, бізді қандай кедей етіп жаратқан! Бұл адамды зәбірлеу, қорлау ғой. Мен адам бойындағы соқыр инстинктке қарсымын, оны сылып тастап сананы баспа жүзінде бұл да көп талас тудырған. "Инстинкті алып тастаса адам болудан қалады, хайуан боп кетеді",- деп орындарынан атып-атып тұрғандар кездесті.

Шығармаларындағы осы сияқгы өзіндік концепциялармен өз өмірі бір-біріне үндес жатқандықтан шығар, Жасынды әйелдер жағы суықсың, саған бәрібір деп өкпелейтін, кінәлайтын. Өйткені, олардың бәрі де Жасынды жақсы көруші еді, жақсы көріп қана қоймай, одан жасқанатын да. Өткір де, ойлы көз, темірдей логика,нақтылы көзқарас, батыл философия, ешкімге иілмес мінез, ұшан-теңіз білім оны қай жерде отырмасын, тарихшылар мен экономистер ме, лингвистер мен археологтар ма, суретшілер мен актерлер ма, бәрі-бәрінен де оны биік етіп көрсетіп тұратын-ды. Ежелден таудай қалыптасып, тастай бекіген көзқарастарды ол бірнеше сөзбен іргесін шайқалта салар еді. Онымен қарым-қатынасы тек достықпен ғана шектеліп қалуын қаламайтын әйелдер одан әлгі парасат биіктігіндей биік махаббат талап ететін-ді.

Мұндай талап Жасынның ызасын келтіретін. "Сезімді логикаға бағындыру деген есуастық қой,- дейтін ол.-Адам бойында өз еркімен туып, өз еркімен өлетін жалғыз-ақ азат қасиет - ұнату мен жек көру. Енді соны ноқталамаңдаршы!"

Олар театрға келіп, бір шетелдік драматургтың трагедиясын көрді. Бүгін премьера болатын. Трагедияның қазақ өмірінен тым алыстығы, проблемаларының ескілігі Бағиланы қызықтырмады. Алматыға келгелі бері бұл театрға үшінші рет қана болып отырғандықтан актерлер ойынына ғана назар салды. Мұндай пікірді де жол-жөнекей Жасын айтқан.