Ворон / Қарғын - Дулат Исабеков

Өзгелерге "сіз" деп, бұған "сен" деп сөйлескені Тұрғаттың намысын қытықтап, сыздандырып кетті.Сәлден соң көптен сөз боп отырған Көлбай да келді. Есік ашылған кезде ішке әуелі бір қап аяз бу боп кірді, араб ертегілеріндегідей бу тарқаған соң төр жаққа қарап тұрған Көлбайдың суық сорды қара қошқыл жүзі көрінді. Ол отырғандармен ернін ғана күбірлетіп амандасып шықты да, кісі келгендегі үйреншікті орны болу керек, араға бірнеше адамдық орын қалдырып, төменгі жаққа барып жайғасты. Жағдайдың мәз емес екені түтіккен жүзінен, конақтарға тайғақтап, тура қарай алмай отырған солғын жанарынан басшылар анық байқалады.

- Шығын қанша?- деді Қаратай қысқа амандық-саулық сұрасқан соң төтесіне көшіп.

- Қырық еді, жаңа бесеуі тағы қатып қалды,- деді ол қабағы жазылмай. Бәрі үнсіз қалды.

- Себебі не?- Қаратайдың сұрағы директордың көптен мазасын алып отырған сұрақ еді. Көлбайдың қалай жауап берерін іштей дірілдей күтіп, ол есік жаққа қарап қойды.

- Себебі... себеп деген көп қой... Қайсы бірін айтасың...

- Басты-бастылары қайсы?

Көлбай көпке дейін кібіртіктеп сөйлей алмады. Бар себебін айтса, мына алдында отырған директорды аудан басшысының алдында жығып беретінін, сөйтіп, оны өзіне қырғи қабақ етіп алатынын және бар кінәні біреуге жаба салғандай боп көрінерін сезді. Сөйтсе де, бірінші хатшы жауап күтіп үнсіз отырғасын амалсыздан:

- Биылғы мал арық. Оның үстіне қойлар тым кеш қырқылды...- деді сөзінің ар жағын көмейінде қалдырып.

- Оған өзіңіз кінәлісіз,- деді Қаратай.- Тағы не себеп бар?

- Кінәнің бәрін өз мойныма ала салсам қайтеді? Мал соңында өлген қазақ емес пе едік, көп болса... отырып шығармын...- Оның жауабынан неден де болса тайындырмайтын ызадан гөрі, себебін түсіндіре алмас бір жағдайлардың бар екенін шаруашылық жайын көптен білетін Қаратайдың іші сезгендей болды:

- Басқа себеп жоқ болса... отырасыз,- деді Қаратай, ал бұған қалай қарар екен деп салқын, жайбарақат тіл қатып.- Бірақ, жоқ малдың орнын өтеп барып отырасыз. Тура барып отыра салам деп ойламаңыз.

- Иә, түрмеге отыру да оңай емес деңіз! Дұрыс қой. Он жеті жыл жалаң аяқ жар кешіп, қызыл аяқ қар кешіп, дүниенің өзге қызығын ұмытып, мал соңында салпақтайын. Соңымда бала-шағам жүрсін тоз-тоз боп, жабайы боп. Сонан соң мен түрмеге жабылайын! Бәрі қорқытуға шебер.- Ол қазан жанында күйеуіне үрейлене қарап тұрған әйелін байқаса да сөзін тоқтатпай, жылт-жылт жанып жатқан пеш ішіндегі оттан көз алмай айта берді.- Сол қырық бес малды биылғы сыйлыққа алған малымнан өтейін! Сонан соң отарларыңызды жинап алыңыздар! Мен де ел қатарлы орталыққа барып, тыныш өмір сүргім келеді. Не үшін десеңші-ау, не үшін жүрмін бөрінің мекені болған қу далада?! Төрт ай қыста екі аяқты адам көрсек жүрегіміз жарыла жаздап қуанамыз. Еститініміз ұрыс пен "түрме" деген сөз болғандықтан қуанамыз ба? Соттасаңыздар, соттаңыздаршы, кетейін, әтесіне нәлет, бүйткен тірліктің!- Ол астындағы бөстектің сипалап отырған жүнін тартып қалғанда жұлынып кетіп еді, оны пештің астыңғы жағындағы шоққа лақтырып жіберді.

- Көлбай, не болған саған, боқтамай сөйле!- деді директор қызып кеткен оны тәртіпке шақырып.

Көлбай оқыс басын көтеріп, оған жалт қарады. Ашу буып, қас пен көздің арасында көз құйрықтары қызарып,қанталап кетіпті. Совхоз директоры оның мына жанарынан тайқып, сескеніп қалды.

- Боқтаса несі бар? Оны да халық қажет болған соң ойлап тапқан шығар!- деді Көлбайдың ызасы әлі де қайта қоймай.- Өмірімде мұндайды көрген жоқ едім,кырық бес мал арам өлгенде бір боқтаса адам түгілі құдай да кешірер. Сыпайы бол дейді ғой маған. Күйіп бара жатсаң қалай сыпайы боласың? Ақыры жеттік, жеткіздіңіздер осы халге!..