Ворон / Қарғын - Дулат Исабеков

Қаратай үйіне түн жарымы ауа жетті. Әйелі есік ашып оның киімін шешті, әдеттегісінше кімдердің телефон соққанын, не жаңалық болғанын қысқа ғана айтып шықты.Ол бір кесе шұбат ішті де, ұйықтап жатқан балаларының маңдайынан иіскеп, төсегіне қисайды. Көзін қанша жұмса да ұйқысы келмей қойды. Бүгінгі оқиғаның бәрі бір-бірлеп елестеумен болды. "Қанша дегенмен ел ырысын жасап жатқан солар ғой, қайран жаны таза жандар-ай,-деді ішінен. Сонау бір қиянда, ақ түтек боранның астында жалғыз үй қалды. Он жеті жыл бойы осылай боп келеді.Табиғаттың ыстық-суығымен араласып келеді. Балалары да ерте пысыған, ересек адамдардай, біздің балалармен салыстырудың өзі ағаттық. Олардың бала болуы керек еді ғой, ол қасиеттері қайда? Жаздың аптабы мен қыстың бораны ұрлап кеткен бе? Көздері қандай ойлы, сөздері қандай мағыналы! Даланың табиғатындай таза жүрек, таза көңіл. Не айтсам соған сенетін, қалай бұрсаң солай кететін аңқау көңіл. Жоқ, аңқаулық емес, тағы да сол тазалықтан, иә тазалықтан. Балалық тазалықтан емес, табиғи тазалықтан. Әке-шешесі де солай. Көңілі түссе қиналып отырып ердің құнын кешуге бар. Он жеті жыл бойы мал жайы болмаса, өз жайын айтып ешкімнің алдына бармапты. Қара үзіп алға шықпаса да, қолынан келгенінше адал жұмыс істеп келеді. Кейбіреулер сияқты көзге көлгірси, жалған әрекеттен аулақ. Адамның болмасын, оны қандай тірлікке бейімі барын кезден тануға болады ғой. Адамның бірінші жауы - екі көзі, ол бәрін айтып тұрады, тек оқи білу керек. Көлбай мен Теңгенің көзінде бір-ақ нәрсе жоқ - ол арамдық. Сол қасиет балаларына көшкен, сол қасиет оларға мирас боп қалады. Қызық-ау, сол қасиеттің қайнар көзі - Көлбайды жазаға тарту, тұрмені айтып,-ол ызалы түрде мырс етті,- қорқыту жанын тасыту! Не үшін? Он жеті жыл адал еңбек еткені үшін бе? Қырық бес қой үшін жазаға тартылмақ па? Он жеті жыл адал еңбектің құны қырық бес қой болмақ па?! Сол жылдардың ішінде ол өсірген мал қанша мың болды? Оны неге ескермейміз?- Ол сағатына қарады, түнгі екі бопты. Енді бес сағаттан соң тұру керек.

Қаратай көзін қайта жұмды. "Жетер, енді ұйықтамаса болмайды, ертең жұмыс. Қызық-ау, ойланып жатуға да уақыт жоқ. Күнде осылай".

Бір сәт грейдерші жігіт есіне түсті. "Ақын, ақыл". Менің ойыма келмейтін сөздер. Маған айтылғандығынан емес, сөзді тере білуін айтам. Есті жігіт болуы керек. Мұндай мінездің адамдары жаман болуы мүмкін емес. Директор оған неге зекіді, ол неге бәріне зекиді? Ол не, сол совхоздың орта ғасырлық қожайыны ма? Оның көзінше көп жайлар айтылды-ау?! Ұзата бермей мән-жайды тез анықтау керек. Басқа отарларда да жағдай осындай боп шықты. Иә, созбау керек! Әйтпесе, шаруа жайы оңалмастай боп құлдырағалы тұр.

Оның есіне кенет грейдерші жігіттің қалтасындағы кітап түсті. Бағиланың таудағы сұрағы оралды. Онан Сәргелдің хаты. Оның да тұспалдап айтып отырғаны осы жазушы болмасын. Бағила бұл жігіт жайлы маған неге айтты? Тек, купеден қуып шыққанымызды еске салу үшін бе? Тек сол үшін ғана ма? Шатасқан бір дүние!"

- Не ойлап жатырсың?- деді әйелі оның әлі ұйықтамағанын сезіп.

- Жай,- деді Қаратай түнгі шамды сөндіріп,- Алматыға барып қайту керек қой деймін.

- Не, партактив пе?

Қаратай мырс ете түсті.

- Иә, соған ұқсас. Семьялық актив!

* * *

Көктемде Жасынның жаңа кітабы жарық көрді. Бұл оның үшінші дүниесі еді. Кітап аннотациясында: "Автор бұл шығармасында замандастарымыздың жарқын бейнесін жасауға тырысқан. Олардың махаббаты, туған жерге деген ыстық сезімі, достықтары мен ізгі қасиеттері, өмір жайлы толғаныстары айшықты тілмен әсем суреттелген. Повестің тілі жатық, қызғылықты, жеңіл оқылады",- депті. Аннотацияны Жасынның өзі көрмеген еді, оқыған кезде жүрегі айнып, кітап бетін ары қарай ашуға зауқы соқпай қалды...