Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Ең алғаш жорамал жасаған күйеу жолдастарын өзi тоқтатып, тыйып көрiп едi. Сүйтiп тұрып, Үмiтейге: "Салдардан сейiлiп, өзiмiз болсақ қайтедi!" деген тiлегiн салмақты жүзбен айтып көрiп едi.

Өзi Үмiтейдi iшiнен қатты қуанышпен ұнататын. "Тобықты қызының ақ маралын, ең артығын алдым" деп мақтан ететiн, Үмiтейдi кiнәлай алмай, құштар боп, қатты сүюден өзi де бiр сәт қайтып көрген емес-тi.

Бiрақ жаңағы мәслихатын Үмiтей қабыл алмады. "Менiң ел-жұртыммен арыздасып айрылар, соңғы бiр хош-хошым ғой. Қиналсаң да, арызым болсын, осы сәл дәурендi маған қи!" деген. Үмiтей айтса, әсiресе осылай қиылып айтса, көндiрмей қоймайды.

Дүтбай жас та болса, адам мiнезiн жете танығыш, көңiлi жүйрiк жiгiт. Және өз бойын ұстап, бiр соққы пәленi қайсарлықпен көтерiп кетер қайраты бар жiгiт. Ол осы кездерде Көкшедегi Қаратай бауырынан шыққан жас атқамiнердiң ең елеулiсi боп қалған-ды. Тәкежан, Асылбектер қатарлы, Көкшенiң бiр қыдыру сөзiн осы ұстайтын болған.

Үмiтей айтқан соң салдарды Дүтбай сүймесе де, шыдап қалды. Бiрақ ол шыдам үш күннен арыға бара алмады. Бару мүмкiн де емес едi. Көп аузында жүрген жыбыр өсек күйеу жолдастарын түгел тулатып болған-ды. Сол Үмiтей мен Әмiрдiң құпия деген сыры Дүтбайдың өз көзiне де шалынды. Бұл үшiншi күннiң таң алдында болған сәтсiз, қиракезiк бiр шақ едi.

Боз үйлер арасында Үмiтейдiң қара шапанын бастарына жамылып, Әмiр мен Үмiтей құшақтасып тұр екен. Көздерiнен жас төгiп жылап сүйiсiп тұрғанда, шапанды өз қолымен екеуiнiң басынан сыпырып алып, Дүтбай көздерiндегi жасты көрдi.

Күйеу сол арада барлық жолдастарына әмiр етiп, далада өрiсте жүрген жылқыдан аттарын тегiс алдырды. Тiптi бас құда, кәрi құдағиға да түгел әмiр еттi. "Қазiр аттан. Қара су ауыз тиместен тегiс аттан!" деген. Томырылып отырып, қайтпас бұйрық еттi.

Күйеулер бар жолдастарымен сол күнi, күн шыға Есқожа аулын тастап атқа қонды. Бұл ауыл үшiн де ұзатылғалы отырған қыз үшiн де өлiм едi. Алғалы отырған қызды күйеу талақ еткендей, тастап кеткен сияқты.

Есқожа өз аулындағы бар үлкендермен келiп, құданың үлкенi Жанатайға жабысты:

– Пәленi ұлғайтпа! Келiн келердiң алдында өзiмiз бұрын аттандық деп бара көрiңдер. Ел болмай кетiсемiз бе? Келiндерiңдi ел тұра сала отауын жығып, мұндағы ата-енесi боп өзiмiз көшiрiп жеткiземiз, – дедi.

Айтқандай, Көкшелер кетiсiмен, осы күнi сәскеде, отауы жығылып, Үмiтей ұзатылды. Қызығы мен бақытының туы құлап, оты сөнiп, әлдеқайдағы бiр зарлы жоқтаумен күңiренiп Әмiр кеттi.

Әйгерiм ауылға сол жанжал болатын күннен сәл бұрын кешке жақын қайтқан-ды. Үш күн бойы, көптен көрмеген сауығына қайтқан, әнiн тапқан жас өнерпаз әйел осы күндерiн талайдан сағынған арманды күндей рахаттаған екен. Кеш бата, өз үйiнiң сыртына кеп, пар ат жеккен жеңiл арбадан түскенде, Абай мен Ербол тыста тұр едi.

Әйгерiмнiң ағы ақ, қызылы қызыл боп, өзгеше құлпырғандай. Бұрынғы бiр Абаймен ыстық шағындағы, сауық-сайран салған, шексiз ән сызылтқан күндерiндей көрiктi екен. Қасындағы Злиханы киiм-кешектерiмен үйге жiберiп, өзi әдеттегi сыпайы, биязы қозғалысымен Абайлар қасына кеп, ауыл амандығын сұрады. Абай Әйгерiмнiң жүзiне таңдана, қызығып қарағандай. Келiншегiн оқшау әзiлмен қарсы алды:

– Ербол, Әйгерiмнiң жүзiне қарашы, талайдан сағынған әндерiн еркiн шырқап, құлпырып қалған ба, немене?!

Ербол қоса сүйсiнiп:

– Бәсе, алғашқы ақша қарға аунап жортқан қызыл түлкiдей, жүнi құлпырып қапты ғой өзiнiң! – деп, Әйгерiмнiң өзiн де күлдiрдi.

– Әнiмен өзi болсын дегендерiңiз ғой. Тастап кетiп, әдейi алдымнан сынайын деп тосып тұр екенсiздер ғой! – дедi.

Абай кiнәламақшы емес.