Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Саны қырыққа жететiн салдардың жасауылы онға жуық. Ала киiмдi, дырау қамшылы атарман, шабармандар екен. Қазiр ортадағы оюлы отауға қарай барлық шұбар топ беттегенде, жасауылдар қонақтардың алдындағы жолды ашады. Екi жақтан ысқырта қамшы сiлтеп, бала-шаға, бөгде топты жағалай, ығыстыра қуып жүр. Отаулар алдына бұл кезде тойшының да көп жұрты тамашаға жиылған. Абайлар да осы арада болатын. Күйеубасшы құдалар, қонақтар да тегiс қамалап келiптi. Бiрақ жасауылдар үшiн қазiр өз салдарынан қадiрлi ұлық та, қонақ та жоқ.

– Тәйт!

– Тұр былай!

– Қағыл!

– Аулақ! – десiп, қалың топты отаудың екi жақ босағасына қақ жарып, екi сап қып қойды. Қатардан шығып, рет бұзғандар болса, жасауылдардың түстерi бұзылып, көздерi ашумен алара қарайды. Өңшең балуан денелi, әдейi iрiктеп алынған содыр жiгiттер, кейбiреулердi сирақтан, жоннан осып-осып, сатыр-сұтыр ұрады.

Бiрақ бұлардың соншалық айбар шеккен қаталдығын ел жиыны кiнәламағандай. Қамшы жегендер де көбiнше күле қашып, еркелiктi ұрыспай көтередi. Топтың алды – сұңғақ бойлы, шоқша жирен сақалды, орақ тұмсықтау келген қызыл сары жiгiт – Байтас. Ол бұндағы елдiң бiреуiне көз тастап, iлтипат қылмайды. Екi қызға екi жағынан, мойнынан құшақтатып қойып, үйге кiрер алдында домбырасын тағы бiр құдiрет белгiдей аспандата сермедi. Барлық әншi тобы жаңағы "Жиырма-бестiң" бұл күнге шейiн көп домбырада ақырын ғана қырлана толқып, сырлы сыбырлай жеңiл лепiп келе жатқан ырғағын қатты шырқау үнменен көтердi. Ендiгi әндi барлық салдармен қоса, қыздар, келiншектер де қостады. Салдың тобын ең артынан қоршап келе жатқан, қара сақалды, аға салдар бар едi. Қазiр олар да қосылған. Әсем қайырманы үнемi қайталап отырып, жиын iлбiп қана басады.

Екi жарылып тұрған қалың ел тобы, бұл күнде жаяулар ғана емес. Шапқылап кеп, тамашалай тұрысып қалған, сансыз көп аттылар да мол. Бар үлгiлерi басқа салдар өзге халық арасында, бейнебiр бөтен уәләят, бөгде халық тобындай. Байтастың артына өзгелерден сытылыңқырап, алғарақ шығып, Әмiр мен Үмiтей түсiптi. Екеуiнiң әнi барлық әншiлер үнiнен өзгеше келедi. "Жиырма-бес" ырғағын бастайтын да, қалқыта созып, қайталайтын да Әмiр мен Үмiтей. Барлық сал Байтасқа жүрiсiн бастатқанмен, ән-сәнiн Әмiр мен Үмiтейге бағынтады. Екеуiнiң де сұлулығы мен сүйкiмдiлiгi соншалық сай боп жарасқан. Салдар айтуынша: "Құдай қосқандай". Қыз бен жiгiт дәл осы халiнде, жай тату құрбы сияқты емес. Көкiрегi қарс айрылып "аh ұрып" табысқан, бақытына жаңа жеткен шерменделер тәрiздi.

Кәмшат бөркiнiң үкiсi мен қозасынан, маржаны мен шоғынан бастап, кiшкентай аяғындағы тұмсығы үп-үшкiр, жылтырауық әмiркен кебiсiне шейiн, бөлек сәндi Үмiтей келедi. Оның жүзiнде шапақ атқан, ақ-қызыл қуаныш ажары бар. Маңдайы жарқырап, бақыт босағасын, шын теңiмен жаңа ғана, осы сәтте ғана аттағалы келе жатқандай.

Әмiр де бар салдан басқаша. Бұның сұңғақ бойына, аппақ сұр жүзiне, ерекше жарасқан атлас, батсайы, тоты реңдi киiмi бар. Қысқа ғана қою қара мұртының арасында жiпсiген тер көрiнедi. Нұрлы жүзi, үлкен көзi, ұялы аясымен Үмiтей жүзiне табына қарап қапты. Жан бiткенге бұрылмай қадалып қалған. Әнiн бiр Үмiтейдiң өзiне бағыстайды. Қыз аппақ тiсiн аша түскен. Қуана күлген күлкiлi ерiндерi қып-қызыл қалпында, сәл дiрiл қағады. Қасы мен көзiн Әмiрдiң жүзiне қиғаштай бұрып, ол да жүз аудармай, балқып келедi.

Екеуiнiң бiрiне-бiрi жан бергендей, ден қойған қазiргi сәтiнде ендi бар қозғалысқа мұршалары болса, ол үнсiз қатып сүйiсiп қалу болғандай. Ең алғашқы асықтық құшағының, ес дәрмендi ап кетер, ең бiрiншi ыстық сүйiсi ғана боларлықтай.

Ербол бұл екеуiн сырттарынан көзбен бағып, ұзатып тұр.

Абай да осы Ербол сезгендi шолып қалса керек. Басында қызыға қарап тұрған қалпынан тез жалт бұрылып, салдар тобына сырт бердi. Ерболды, Баймағамбеттi тастап, анталаған тығыз топтың арасымен сығылысып кейiн жүрiп кеттi.