Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Даладағы жұрттың бәрi: "салдар, серiлер келдi" десiп, түгел әбiгерге түстi. Есқожа үйiнде отырған үлкендер арасында Ызғұтты бар-ды. Ол "ауылды басынып келiп жүрген бейбастақтар кiм?" дегендей, "сал" деген атты ұнатпай:

– О кiмдер өзi? Қайдан жүрген немелер? – деп едi. Есқожа бұлардың келер хабарын естiген сияқты.

– Бөтен емес, бәрiн бастап жүрген өзiмiздiң Әмiр көрiнедi! – дедi.

Әмiр бастап, үлкен сауыққа салынып жүрген бiр топ жiгiттердiң хабары Абай мен Ерболға бұрын да мәлiм болатын. Бiрақ "сал", "серi" деген атақтары шықпаған-ды. Ендi сол топ тойлы ауылға, Үмiтей тойына келедi дегенде, бұл екеуi де Әмiрдiң бүгiнгi қылығын көзбен көрмек болып, үйден шығысқан едi.

Далада бұлар көзiне түскен көрiнiсi екеуiн де таң қалдырды.

Салдар күйеуге тiгiлген үш отауға қарай тақап қалыпты. Ол отаулардың ортадағысы сегiз қанат. Сырты қызыл-жасыл манатпен оюланыпты. Дөдегелерге қалың қызыл жиек бастырылған. Есiк алдында кәмшат бөрiктi, үкiлi, үлкен шолпылы өңшең әсем, сәндi бойжеткендер тұр. Кейде қатарланып, кейде топтанып, өзгеше қонақтарын тосады. Осы қыздар ортасында, үлгiсiмен, киiм сәнi ерекше бөлiнген, қара кәмшат бөркiн шекесiне таман киген бiр қыз бар. Ол топ жұлдыз ортасында шолпанындай, той иесi – қалыңдық, Үмiтей болатын. Қонақтарын қарсы алуға әдейi шыққан. Салдар отау үйге тура тартып, жақындап қалғанда, Үмiтей қасындағы қыздарын бастады. Қанат жайған сәндi, сылдырлы, әзiл сыңқылды майысқан қатар салдарға қарсы басты.

Жаяу салдардың қастарында өңшең iрiктi сұлу келiншектер келедi екен. Баймағамбет Абай мен Ерболға жалтақтап, дегбiрсiзденiп, таңдана сөйлейдi.

– Еркек салдар емес, арасында қатын салдар да бар ғой! Бұлары кiмдер? – деп едi.

Ербол олардың кiм екенiн аңғарған екен.

– Сал қатындар болса, бiрi өзiмiздiң "Әйгерiм сал" боп шықты ғой. Келiншектер, әдейi алдынан шығып, тосып алған күтушiлер емес пе? – деп күлiп тұр.

Бұл кезде салдар әнi шырқай түстi. Еркiн, ерке топтың тойлы ауылға "бiз келемiзiн" айтады. Баймағамбет ендi аңғарды. Келе жатқан топ екi-екiден, бiр сал, бiр келiншектен, мойындарына бiлектерiн артысып, құшақтаса әндетедi. Ортада Сал-ағасы өзге топтан оқшауырақ алда келедi. Екi жағынан екi келiншек, иығына қол асып, құрмет етедi. Сал-ағасы өзге жiгiттерден жасы үлкен, бойы, бiтiмi де келбеттi келген, Байтас екен.

Домбырасы да үлкен, үкiлi сылдырмақты, моншақты. Ол да "мен сал домбырамын" дегендей. Ән арасында сол домбырасын Байтас аспанға көтерiп, бұлғақ қақтырады, Сал-ағаның осы белгiсiмен арттағы өңшең әншi, ойнақты топ, өздерiнiң шұбарала домбыраларын аспанға көтередi. Бар тобымен айтып келе жатқан "Жиырма-бестiң" толқынды ырғақтарын шырқай сiлтеп, құбылта бұралтады.

Абай мен Ерболға аса қатты ұнап, қайран қалдырғаны: бар әншi жиылып, бiр-ақ ән айтады. Әдетте, ойын-сауықта, үй тола жиналған әншi болса да бiр әнге екi кiсiден артық қосылып салатындар болмайтын.

Жиырма бес қайта айналып келмес саған!–

дейдi. Өздерiнiң осы жүрiстерiн соншалық ақтап тұрған қайырманы жастық ұраны қып, ту етiп, шалқытып келе жатқандай. Бiрiне-бiрi қарсы келе жатқан екi топ, жақындай бере, үндерi молая түсiп, қосылып кеттi. "Жиырма-бестiң" қайырмасына, өз тобын бастап Үмiтей қосылған. Сол қайырманы бiтiре бере, екi топ бiрiне-бiрi жеттi де құшақтасты. Жiгiттер арасындағы келiншектiң көбi, ақ жаулықтары iрiктелiп, кейiнгi сапқа шықты. Алдыңғы қатарда, Байтас жанында қос қыз. Өзге салдардың да қолтығында бiр-бiр бұралған, әзiлкеш қыздар келе жатыр.

Салдар ауылға тақай бергенде, алдарынан шапқыншы боп келген, мойындарына сапы асынған жасауылдары болатын. Олар ауылды көптен әбiгер етiп жүрген. Күйеу үйiндегi барлық әсем келiншектердi салдар алдынан алып шыққан да солар болатын. Келiншектер алдарынан шыққанда, бар сал аттан түсiп, жаңағыдай жаяу сал, жаяу сәнмен келген.