Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Бiрақ жаяу тұрған топ пен ат үстiнде тұрғандардың қабағын танып келедi. Бәрiнiң аузында таңдану сөздер бар. Сол сөздер Абай құлағына қайта-қайта ұрып тұрғандай шолақ-шолақ, үзiк-үзiк естiледi.

– Әмiр мен Үмiтей қайтедi? – деп бiр қартаң әйел қасындағы ерiне сөз тастады.

– Мынау Көкшенiң тойы емес, Әмiр мен Үмiтей тойы ма? Бұл не өзi!? – деп бiр бурыл сақал жiгiтек сөйлеп тұр.

– Арманды асықтардай ғой! – деген бiр үндi сыртынан естiдi.

– Ынтық болсаң осындай боларсың!

– Тыйыла алмай-ақ қойған екен!

– Қайтсiн жасыруға болмаған соң? Жалын деген содағы! Күнi өтiп барады ғой бақырлардың! – деп арттағы, ат үстiндегi бiр Әнет сыбырлайды. Әлдебiр сыр айтып тұр.

Абай Әмiр мен Үмiтей үшiн мына жұрт өсегiнен қысылып кеттi. Үмiтейдiң күйеуiн ойлап қысылды. Ол осылармен құрбы, өзi беделдi, Абайға да қадiрлi жiгiт. Сол бiр жаманат естiсе, мыналарға да, өзiне де ауыр болады-ау деп қысылу үстiне ұялып та барады.

Абай осы бетiнде тойды да, қызықты да, қалың елдiң күйеулер үйiн қамалаған топтарын да тастады. Ас iшiп болған тойшылар ту көтерiп, тегiс атқа мiнiп, ендi дағдылы ат үстi қызуға беттедi. Жосыла шабысып, айқыш-ұйқыш жорта бастаған. Абай елеусiз кеп, атын тауып мiндi де, жапа-жалғыз, жортып жүрiп кеттi.

Көз алдына шын ашық, ынтызар жүздерi. Сан кiтаптан өзi оқыған, әмiр-құдiрет, тағдырдан да астам, сиқырлы қуат отын көредi. Жаңағы асқақ сұлу, серi қыз, сал жiгiт жүзiнде сәулеленiп тұрған ынтызар нұрын ойлайды. Көз жұмулы, көңiл мастай. Абай қай ауылға, қай бетке келе жатқанын аңғармайды. Бiр ырғақ тауып, күйге шомып кетедi. Бұны ақылына көнбейтiн жас жүректiң, соншалық шыншыл, өзiмшiл ырғағы келедi. Шыншыл сөз ақырын күңiренген әнге өз-өзiнен оралып кеттi

...Ғашықтың тілі – тілсіз тіл,

Көзбен көр де, ішпен біл.

Сүйісер жастар қате етпес,

Мейлің илан, мейлің күл... –

деген қыңыр туған бiр шумақты қоя алмайды. Өзiн-өзi тыя алмай, қайталап үн салып, ұзақ күнге жұрттан аулақ кетiп қалды.

Есқожа аулының, тойы алғашқы күн той болғанмен, келесi күндер той иесi Есқожаға да, көп Көкшеге де, қала берсе, оқшау жатқан Құнанбайға да сауық емес, сергелдең болып тидi.

Әмiр келiп, Үмiтейдiң құшағында кестелi отауға кiргеннен бастап, той Дүтбай мен Үмiтей тойы болмай қалды. Асқақ серi, әншi Әмiрдiң қызығы боп кеттi. "Менi өзiң ұзат, әнiңмен ұзат, қасымда бол деп, оны шақырып алған Үмiтей өзi екен" деген сыбыс шықты. Одан берi, салдар келе бергенде Абай құлағы шалған, жұрт аузындағы жорамал сол сәтте барлық қан жайлауды, жел күнгi өрт жалынындай сумаңдап аралады.

Бұл тойға тек Ырғызбай, Олжай ғана емес, көп ру ел жиылған-ды. Ел бауырға түсiп, күзекке қонысқанда мынау Ойқұдықта: Ырғызбай, Қарабатыр, Әнет отырса; Ералыда: қалың Жiгiтек, Мамай, Бөкеншi бар-ды. Тойға олар ғана емес, қонысы жақын болғандықтан Үмiтейдiң қайыны Көкшеден де ат қосуға, балуан күрестiруге, көкпар тартысуға көп ел келген. Ойқұдықтан төбесi көрiнiп тұрған Шолақтерек, Бозамбай-құдығы, Аққұдық – Көкше қоныстары.

Осы елдiң барлығы Үмiтей мен Әмiр сыбысын көп аузындағы көп күндiк жаманатқа айналдырып әкеттi. Ырғызбайдан ыза көрiп жүрген кей жандар: "Әмiрдiң iсi арқылы, Ырғызбай Көкшеге айыпты болса екен" деп те бағып жүр.

Үш күн өттi. Күндiз-түн күйеу үйлерiнде ән-думан бәсеңсiген жоқ, айықпады. Бұл күндер Үмiтей мен Әмiр бiр сәтке айрылысқан жоқ. Осылардың қасында талайдан түйiлiп қалған әнiмен, үш күн, үш түн бойы Әйгерiм әндеттi. Қапастан құтылған құмыр бұлбұлдай сайрады. Қыз күйеуi Дүтбай, Көкшенiң намыскер, естi, сөздi жасының бiрi едi. Ел iсiнде iрiлеп келе жатқан жас жiгiт, мынау күндерде өз басына түскен шарасыздықты ауыр азаптай аңғарды.