Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Қаратай өзi Көкше болғалы өз өмiрiнде Тобықтының жуан Олжайға дәл мына жастай, қарсы қайрат атып, ұмтылып тұрған Көкше жасын көрген жоқ едi. Ақ жүздi, кең маңдай, сарғыш көздi, зор денелi, келбеттi жас Дүтбай қазiрде Қаратай көзiне жалынға түсер сұңқардай. Ру, ұран намысы, кәрi атқамiнердiң ойын неше саққа жүгiрттi. Ол мына жiгiттiң күйiк үстiндегi сабырын көрiп, сабыр мен ақылы қосылған қайратты ызасын көрiп, үлкен сүйiнiш еттi. Iшiнен:" ендiгi Көкшенiң менен соңғы артына ие болар ұл туса, сен боларсың!" дегендей болды.

Ыза сұмдық көрген жиренiш Қаратайдың да кәрi көңiлiне қатты орнаған болатын. Дүтбайды тыңдап болып, оның жүзiне ажырая қарап аз ойланып отырды да:

– Әпкел, атымды әкпелгiз! Тұр! Қасыма бес кiсi ерт! Қазiр жетем Құнанбайға! – дедi.

Осы түнде, ел жатар шақта, Ойқұдықтағы Ырғызбайдың көп аулынан бөлiнiп кетiп, қорықта жалғыз ауыл отырған Нұрғаным аулына Қаратайлар жеттi. Қорықтық бұл тұсында Нұрғаным мен өзi үшiн Құнанбай да қора салғызып жатқан. Көктемде Оспанның су алғызбаған, озбыр сотқарлығын бiр көрген Нұрғаным жаз бойы Құнанбайға өтiнiш еткен. Осы қорықта екеуiне арнап оңаша, оқшау қора салғызып алып, өзге күндестерден және олардың ер жеткен, содыр ұлдарынан осылайша аулақта болуды тiлек еткен едi.

Құнанбай өзiнiң кәрiлiк оңашалығында осындай бiр орынды өзi де көксейтiн. Сонымен ел бауырға түсерде жиi көшiп, Қорыққа ерте жетiп, көп жiгiттiң күшiмен аз уақыттың iшiнде Нұрғанымға арналған кiшiлеу жаңа қыстау, қора-жай салғызып алған-ды. Қазiр сол қорасының жанында, жылы орынға ықтай түсiп, кәрi қажы өзiнiң өлiмдей жым-жырт тыныштығында болатын.

Көпшiлiгi жатып қалған ауылдың иттерiн шулатып келген аттылы топты, әлi шамын өшiрмей отырған Құнанбай мен Нұрғаным "шет ел адамы!" екен деп қалды.

Болмаса, бұл өңiрдегi ағайын ортасы түн түгiл күндiз де Құнанбайдың шымылдық түсiрiп, сары аурудай сарылған оқшау мекенiне келмейтұғын. Ол келген адамды құса қылардай iш пыстыратын.

Үйге Қаратай бастаған Көкшелер кiргенде, Құнанбайдың аяқ жағында шымылдықтан денесiнiң жарымын сыртқа шығарып отырған Нұрғаным шымылдық iшiне салмақпен бет бұрды. Құнанбайға ақырын дауыспен:

– Келген Қаратай! – дедi.

Биiк салынған көп жастыққа арқасын сүйеп, басын төмен салып, тәсбих тартып отырған Құнанбай бұрылып қалды. Қасын серпе көтерiп, басын шалқайтып, тiк қарап жiбердi. Осының алдында, сәт бұрын қалың тәубеге, мiнажатқа кiрiп отырған жүзiн бiр-ақ сiлкiп тастағандай. Қонақтар төрге кеп отырар-отырмаста, күнi бойы түсiрулi тұрған шымылдықты өз қолымен жұлқа серпiп, шалқитып ашып жiбердi. Сәлем-аманға келген жоқ. Көптен оты өшкен, реңi де өзгерiп, қоңыр сұр тартқан жалғыз көзiн бiр шоқ оттай жалт еткiзiп, Қаратайдың жүзiне оқтай қадап қалды.

Тұрғыласының жүзiне уайымды, сызды көз тастаған Қаратай соңғы он жылдар бойында оның бұндай қатуланғанын бiлген емес. Ұйықтап жатқан қарт жыртқыштың үстiне Қаратай өзi құлап түсiп, дүр сiлкiнтiп оятқандай. Көп жылдар ұйықтап қалған ашуын, зәрiн өзi тұтатып алғандай сездi.

Төсектен төменiрек жерде жанған тас шамның сәулесi шарасынан шатынап шығып тұрған жалғыз көзге түскенде, қызғылт елес құбыла жанып тұр. Бұл көзде үрку жоқ. Пәленi бiлген, алысуды тосқан, қорғануға әзiр, түгiн сыртына атқан, қайсар ашу тұр.

Құнанбай мына мезгiлсiз келiстiң себебiн де сезiп, iштей өрекпiп отыр. Кеше Есқожаның тойынан қайтқан Айғыз осында келiп, күйеуiне бiр шағым арыз айтып кеткен. Есқожа Қарабатыр iшiнде Айғызға төркiн едi. Үмiтей болса, бұған сiңлi есептi. Айғыз сол өз төркiнiнiң тойынан ашуланып аттанды. Кетерiнде Есқожаға ызаланып: – Салдарды неге тыймадың, жын ойнағын неге жасаттың деп кiнәлаған. Есқожа сонда Құнанбайға Айғыздың айтып баруын сұрап, солар туралы көп қатты сөз айтқан және Құнанбай баласы болғандықтан, Әмiрдi өзiнiң қуа алмай, тыя алмай отырғанын шаққан.