Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Әйгерiм көбiнше кесте тiгедi. Төрде Ербол мен Баймағамбет күзгi ақ қымызды асықпай, ұзақ iшiп отырып, тоғызқұмалақ ойнайды. Әйгерiм асқызып отырған жаңада сойылған семiз құлынның етi пiсiп қалып едi. Қол жуып, асқа отыруларын Әйгерiм өтiнгенде, Абай таңертеңнен бас алмай, бiр қыбыр етпей, үздiксiз оқып отырған кiтабын жауып, шетке қойды. Қазан түсiргенде шалқып, бықсып қалған оттың ащы көк түтiнi көздi жеп, қолқаны атып беймазалық етiп едi. Абай: "Түңлiктi ашса" деп шаңыраққа қарады. Еңкейте ашқан тесiктен күздiң үнсiз, ұсақ жауыны жиi бүркiп тұр екен. Ол тыжырынып қабақ шытты да:

– Пай-пай! Түңлiк ашайын десең жауын. Ашпайын десең түтiн, беймаза күннiң бiрi екен-ау тағы! – дедi.

Үй iшi ас iшуге бейiмдеп иiрiлiп отырыса бергенде, осы үйдiң сыртына дүбiрлетiп кеп тоқтаған аттылар байқалды.

Келген екi кiсi екен. Үстерi жауыннан су болып үйге кiрiстi. Шәке мен мерген Бәшей боп шықты. Шәкенiң Абайға келген бөгде жұмысы бар сияқты. Ағасымен бiрге ас iшiп болған соң, Шәке Абай айналасында отырған дос-жарандарынан өзiнiң сөзiн iрiккен жоқ. Қабағы жүдеулеп, жабырқау жүзбен Абайға қарап:

– Абай аға! Мен сiзбен ақылдаса кеп отырмын! – деп, өзiнiң айта келген әңгiмесiн бастады. – Сөзiм Әмiрдiң жайы.

Тiрi аруақтай көз алдымызда қабағы түсiп, өзiнен-өзi өшiп бара жатқандай едi. Бiлмеймiн, қиястық қарсылығы ма? Жоқ бой жасап жүргенi ме, кiм бiлсiн! Мынау күздiң осындай жауынды, дауылды аласапранында, бұрынғы мiнезiне қайтадан тағы басқалы отыр. Түнеугi салдарының бәрiн кешеден берi отауына түгел шақырып алып, әлем-жәлемдерiн тағы да киiнiп, тағынып алып және бiр қыр бастап отыр! – деп, бiр тоқтады.

Абай мен Әйгерiмдер Әмiрге лағнат айтқан адамдар сияқты емес, қайта күйiн ұғып, қамын ойлағандай.

– Өзiнiң денi сау ма? – деп Әйгерiм сұрады. – Қайран шырақ-ай! Әлдекiмдей елден қуылғандай болдың-ау! – дедi.

Абай Шәкеден:

– Қам-қайғы ойлаған кiсiдей ме! Көңiлi қалай? – деп сұрады.

Шәке екi ойлы жауап бердi.

– Iшi қандай екенiн бiлдiрмейдi. Қыңқ еткен ауруы да бар сияқты емес. Үнемi үндемейдi, өзiмен өзi. Домбырасымен оңаша мұңдас боп апты. Отауының сыртында тұрып, бiр күн тыңдап ем, осы күнде дәл осы өңiрде теңi жоқ, дәулескер домбырашы боп кетiптi. Сырты сау, бiрақ iшi алай-түлей ме деймiн. Содан болу керек, құсталанған кiсiдей сарғайып, жүдеп барады. Әлде осыдан ба, серпiлгiсi келе ме! Сырласып жатқан ауыл, ағайын жоқ, ешкiмге жөнiн айтпай, жаңағыдай салдарын жиып алып отыр. Бүгiн таңертең естiсем: Көкшеге аттанамыз деп айтады дейдi. Онысы ендi көрiнеу ел-жұртпен ұстасып, жауығу тәрiздi. Өзгенi қойғанда кеше анадай өз қарғысымен байлап берген қажы не дейдi?! Намыс, кекпен уланып алған Көкше қайтедi!? Қазасына бара ма деп отырмын. Осыған қайтiп тоқтау саласыз, не ақыл айтасыз? – дедi.

Абай үндемей көп ойлады. Шәкенiң көзiне қарап отырып, Әмiр туралы ол әкелген жанашыр уайымының бәрiн де өз жүрегiне түгел аударып алғандай. Ербол мен Шәкенi ойда жоқ байлаумен таң қылды.

– Әкесi қарғысынан қайтпады. Бiрақ қазаға қиятын қыршын жас Әмiр ме едi?! Ортасы өзге, заманы басқа болса Әмiр әлде сол қарғап отырған бабаның бар нәсiлiнен, бәрiмiзден сонағұрлым өнерi асқан, ғазиз адамның бiрi болар ма едi. Қайғысына қамығамын. Бiр балаға бiр қаскөй тiлек те, көр аузынан айтылған тiлек те жетерлiк жаза ғой. Өзi бiлсiн, алдынан шықпа, Шәке. Барам десе, Көкшесiне де барсын. Күңiрене жүрiп, көңiлi оянар. Бұл күнде көзiне қамшы тигендей, бiр орында шырқ айналып қалды ғой. Тым құрса, "аттысы атты, жаяуы жаяудай жабылып қуалады " демесiн! – дедi. Осы сөз байлау болды.

Ербол мен Шәке оңай ұғынды. Тек Әйгерiм ғана Абайды құптамады.

– Осындайда бауырға тартпаған, панасына алмаған бауырлықтың тәттi тiлi көңiлге қанша медеу? – деп жүзiн есiкке қарай бұрды. Абай үндеген жоқ.