Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Жаратқан, елең алма! Не сұмдық! Қарғыс айтқалы жатыр ғой, өз балаларына! – десiп үркiп үн салды. Бiрақ Құнанбай ендi оларды пәруәйiне де iлген жоқ .. Жүгiнiп алып, көлденең жатқан немересiнiң кеудесiнiң үстiне терiс батаның алақанын жайып тұр. Абайға да қатал қолдарын жиi нұсқайды.

– Қызарып атқан таңда, мынау зауал таңда... Айттым аталық қарғысымды. Менен туған арам қан, бедбәхiт нәсiлдерiм мынау екеуi. Жаратқан ием, я кәрiм алла, менiң қолымнан өлтiртпедiң. Бендең болған бар тiлегiм, ақ тiлегiм со болсын. Ал мынау екеуiн! Жiбер өзiңнiң ақ бұйрықты ажалыңды. Уын, зәрiн өзгеге жаймай тұрғанда, жой көздерiн, жоғалғырлардың! – деп қолының сыртымен терiс батасын етiп салды. Есiн ендi жиған немересi мен Абайға: – шық! Жоғал, жойыл көзiмнен! Ұрпағым екенiң шын болса, құрбан еттiм екеуiңдi. Садаға еттiм сен екi шiрiген жұмыртқаны, бар да өл! Тез өл! Жөнел! – дедi.

Абай мiз бақпай, әкеге жирене қарап тұр едi.

– Мейлiң, кеттiм, бiржола кеттiм сенен! – деп бiр-ақ кестi.

Құнанбай қарғысын айтты да, шымылдықты сiлке түсiрiп, бүктүсiп бауырына жастықты басты. Ернi жыбырлай күбiрлеп, тәсбихiне, тәубесiне ауысып кеттi.

Әмiр жатқан қалпынан қазiр ғана бас көтерiп тымағын, қамшысын қолына ұстап, жүгiнiп алды. Аз отырып, қыбырсыз тұрған шымылдыққа:

– Көпсiнгенiң тiрлiк болса, өзi берген құдай өзi алар. Бұйырар өлiмiңе бұйырдың ғой, бiрақ өкiнбеймiн. Отқа өртенсем де өкiнбеймiн! – дедi.

Абай бұны сүйеп тұрғызды да, ертiп алып кеттi.

Көкшеден Әмiрдi Ызғұтты алып жөнелгенде, Байтас Абайға кiсi шаптырған. Ол Әмiрдiң жолдасы Мырзағұл едi. Сол Абайды таң ата үркiтiп оятқан. Әке қаталдығын бiлетiн Абай, ауылда ат жоқ болған соң, Мырзағұлдың атын мiне сала, жалғыз шауып отырып, жеткенi жаңағы едi.

2

Боқырау өтiп, күзектегi ел күземiн де алып болды. Қыстауға қайта көшетiн күндер жақын. Бiрақ күз суық болмай, күзек оты әлi де мол болғандықтан, жұрт iркiлiп отыр. Ойқұдықта, Абай аулының айналасына жиi қонысқан ауылдар бұл қоныстың әншейiндегi киiздей қалың бетегесiн, жасыл шалғынын сар жұрт қылған. Бiрақ ауыл маңы бар өлкеде тегiс тықырланса да, айналасындағы кең жайылыс оты, өрiс оты тозған жоқ. Қоңыр күзде малдың тойыны күннен күнге асқындап барады.

Шаруа мұңын ойлаған ауылдар сол күйге сүйсiне түседi.

Күздiң жауыны мен қара суық желiнен мазасы кеткенiне қарамай, шыдасып отырған.

Көп ауылдың күзгi әдетi бойынша, Абай аулы да жаз тiгетiн үйлерiн жығып, жиып қойып, оның орнына қоңырқай, кiшiлеу үйлер тiккен. Әйгерiм отауы да қазiр басқаша.

Кiшiлеу, шағын үйдiң iшiне айнала текемет, тұскиiз, түктi кiлем ұсталған. Биiк төсек орнына, қалың салынған көрпесi, құс төсегi, жастық, бөстегi көп жер төсек орнаған. Абай мен Әйгерiм отырған төсек алды, қалың жүндi арқар терiсiмен жабылған. Төрде отырған қонақ болса, олардың астына, ұзын қара сеңсеңнен мол етiп құрап тiккен кең бөстек жайылған. Шағын үйдiң ортасын қазан-ошақ алғандықтан, бұл күнде Абай кiтабын дөңгелек үстел үстiне салып оқымайды. Көбiнше жер төсек үстiне үйiле жиылған көрпе-жастыққа арқасын сүйеп, қолға ұстап отырып оқиды.

Алдағы қысқа арнап тiккен мол саптамасы бар. Үстiне бешпет, шалбар, сыртынан ұнамды күрең шұғамен тыстатып, жеңiл, жылы, кең күпi киген. Қасында төменiрек отырған Әйгерiм де пұшпақ iшiктi бешпетше қып, жұқа, жеңiл етiп тiккiзiп апты. Омырау етегiне жағалай жаңа құндыз ұстатқан. Екi өңiрдегi iлгек түймелерiне үлкен қызыл коралл орнатқан. Қазақ зергерi әдейiлеп соққан, бұрама күмiс түймелер.