Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Бұны не қара басып жүр? Соқырдан сау ма өзi? Әлде можа боп, алжыған арқар ма? – деп едi.

Атқан аңын бауыздап алып, ендi мүйiзiне дене тұлғасына көреген көзiмен бiр шолып қарап өткен Бәшей Абайдың жаңағы сөзiне кекесiнмен күлiп қойды. Ол өз өнерiне аса сенiмдi.

Және мысқылшыл қалпында, кiмдi болса да аямай iле беретiн.

– Соқыр болса, Ербол екеуiң атсын деп күндiз келер едi. Жаясының майы тап бiр елi шықпаса, мұрнымды кесiп берейiн. Сондай арқар алжи ма екен? Одан да, Бәшейдiң қанды аузы жатса да, тұрса да бiр арқар болғанын қимағаннан айтып тұрмын десеңшi! – дедi. Жұрттың бұл арқар турасындағы: – "Ауру ма, алжыған ба?" деген күдiгiнiң бәрiн жойды. Және күле түскен мысқылының iшiнде, мақтанып та қойды.

Үш қостың бар адамы, бүгiн мынау арқардың өзi келiп өлгенiн соншалық жақсы ырым көрiстi.

– Бүгiн қанжыға майланайын деп тұр екен!

– Үйiрiңмен үш тоғыз!

– Атты тез әкелiп, шай-пәйдi шапшаң қамдап жiберiңдер. Атқа тез қонайық! – деп, бұл үш қостың ең үлкен бүркiтшi, саятшысы – Тұрғанбай асығыс бұйрық айтты.

Бүркiтiн сылап, санын ұстап, бабын болжап отырған Шәке де: "Ендi құстар өнерiн көремiз, ат қамдаңдар" деп асықтырып едi. Абай мен Ербол аңшы саналса да, дәл шын аңшылардай ширақ шапшаң емес. Жүрдек-сергек аңшыларға қарсылық айтпай, көбiнше бағынып жүрсе де, әрқашан атқа кешеңдеп мiнетiн осы екеуi болатын.

Олар ақтармалап, сойылып қалған арқардың қасынан ұзай алмай тұр. Бiрiне бiрi ерiншектеу жайларын ұғысып, қарасады. Ербол Тұрғанбайға арқарды нұсқап:

– Тықақтамай тұра тұршы! Мынаның жас қуырдағын жеп аттанайық, тым құрса! – деп едi.

Аңшылықтың өзiнше мiнез машығы бар. Ағалық, үлкендiк, басшылық бұнда бүркiт ұстаған, құс бабын билеген кiсiде, Тұрғанбай сол реттен бұл қостардың анық әмiршiсi боп алған. Өзi аң үстiнде ызақор, ашуланғыш та. Ерболдың жаңағы керенау бейқамдығын қатты ұнатпады. Ол Ербол мен Абай екеуiне тұтас қарап:

– Малтығып бiр болмайсыңдар! Аңда жүрсiңдер ме? Әлде сыбаға әкелген қыдырма қатындарға ерiп жүрсiңдер ме? Екеуiңдi көтерiп атқа мiнгiзу күнде көтеремдi тұрғызғандай. Қуырдақты қуыра берсiн. Мынау елең-алаңда Әулиенi қағып, Шаттың жақын қорым тастарын бiр орап қайтамыз. Мiн аттарыңа! – дедi. Өзi ерттелiп қалған атына қарай, бүркiтiн алып, сырт айналды.

Аңшылар "Әулиенiң" басына шыққанда, қыстың күнi ақ қарлы, қалың қатпар жоталарда қызыл иектеп, сәуле шашты. Жаңа ғана алыстағы Сыбан қонысы – Ақ-иректiң белiнен жартылай шығып келедi екен. Әулиенiң бiр биiгiнде Тұрғанбай томаға тартты. Ар жағындағы бiр жотаға барып, Шәке томаға тартты. Үшiншi жотада томаға тартқан, Абайдың, Айғыздан туған iнiсi, осы сапардағы аңшы жолдасы – Смағұл болатын. Абай мен Ербол әдетте қағушы қасында емес, Тұрғанбай маңында жүредi. Бұлардың қағушысы, ат үстiнде ұршықша иiрiлiп, қаңбақ ойнайтын, жылпос, пысық Баймағамбет. Тұрғанбайдың қолындағы бүркiт бар аңшының аса бiр ыстық көретiн қапысыз қыраны – Тулақтың Қарашолағы атанады.

Бұл құсты осы өткен жазда Абай Сыбандағы Тулақ деген бүркiтшiден оншақты қара берiп, сатып алған.

Олай алуының себебi, бiр есептен, ерегiстен туған. Келер қыста құс салам деп Абай Тобықты iшiнен, қыран бүркiт кiмде барын сұрастырғанда, осы Тұрғанбай: бүркiттiң жақсысы Қарашегiр деп едi. Соны сұрап алуды Абайдан қатты өтiнген. Қарашегiр Бөжейдiң баласы Жабайдың құсы болатын. Абай сұратқанда, Жабай сол құсын бермедi. Содан соң Шәке мен Тұрғанбай: "Осы өңiрдегi бар құстың төресi – Түкi Сыбан iшiндегi Тулақтың Қарашолағы. Ендi ерегiскен соң қыздың құнын берсе де соны алғызу керек" деген. Қарашолақтың, жазды күнi түлегiн өзi басқарып, күз бойы өз аулында ұстап, қайырып, өз қолынан армансыз, қапысыз баптадым деген Тұрғанбай болатын.