Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Бұл шақ Абай үшiн көңiл күзi болса, табиғаттың да сұрқыл, баяу тартқан өз күзi болып едi. Ералы, Ойқұдық үстiнде жауынды бүркеу сұр аспан жиi түнередi. Арқаның салқын желi, ұзақ түндердi шықты түнге айналдырады. Шыңғыстың барлық бөктерiмен iшiнде қыстап, жаз күндерiн жайлауда өткiзетiн қалың ел, көп ауылдар бұл күнде осы Абай отырған Күзек өлкесiне келген. Құнанбай ауылдары да Ойқұдық, Қасқабұлақ, Ақшоқы өңiрiндегi ақ отты, мол сулы құдық, бастаулар басына жиi-жиi қонысыпты. Қоңыр салқын күзде мал тойынту қамында болатын.

Жаздай жалғыз ауыл болған Абай аулын, бұл уақытта үстерiне көшiп келiп, iргелес қонған қалың ауылдар қоршаған. Ерулiк жесу, қыдырысу дағды болып алған.

Тек Абай мен Әйгерiм ғана ешқайда қыдырмайды. Үйден де шыққан жоқ. Кiтаптан бас алмай, үнсiз бiр сопыдай сарылып отырып қалған Абай үй мен тыстан бiрдей, беймезгiл күз салқынын сезедi. Кей шақтарда, кешкi уақытта жапа-жалғыз жұмыссыз атқа мiнiп, мал аралағанды сылтау етедi. Жалғыздықта жабырқап, сенделiп жүрiп қайтады. Осы жалғыздығын өзiне лайықты сыбағасындай көрдi. Ауыр да болса, үйреншiктi дертiндей. Өзге жұрттың қыдырысына, қысыр кеңесiне айырбастағысы келмейдi.

Тек қана кейбiр кештерде, ымырт жабылғанша тыста тұрып, "әлдебiреу келсе екен!" деп тiлегендей болады. Бiр ойда, сондай бiр халде тұрып, өзiне өзi:

– Осы менiң ұдайы күткен бiр адамым бар секiлдi. Қасыма сол келiп, қабақ жадыратып, әлдебiр үмiттi күндерге жетелеп алып кететiн сияқты. Сол кiм? Кiмдi күтем мен? Ондай жан жалғыз Әйгерiм болса керек едi. Әлде соның көңiлi орала ма? Қайта қуанып, қайта күлiп өзiмдi таба ма? – дейдi.– Әй, ол мен көксеген бұл күйдi iздеместей боп барады ғой! Ендi кiм? Кiмiм келмей жүр осы менiң? – деп бiр тұрады. Тым құрса Ербол келсе екен. Осындай хафа күнiмде тым құрса со да болмады-ау қасымда! – дейдi.

Үнемi үйреншiктi досын күздiң жабырқау бiр кешiнде сағынғанын сездi. Осымен қатар бұл үшiн Ерболдың қаншалық қымбат екенiн ендi түгел көрiп, қадiр тұтқандай. Бақса, Ербол менен екеуi көп өмiр жолын айлар бойында тiзе айырмай, дақ түсiрмей, тәттi кешкен екен. Талай ыстық, суықты да, азаматтық сын асуларды да бiрге асыпты. Бұл күнге шейiнгi өмiр екеуiнiң үлеспеген еншiсiндей, ортақ өмiр. Жалғыз-ақ соңғы жылдар, осы бүгiнгi күндей бұл екi досты кейде қыс, кейде жаз да бiрталай уақыттарға айыра бередi.

Абай Әйгерiмдi алған жылдарда, Ербол да өзiнiң Дәмелiсiне үйленген болатын. Оның да Ысмағұлдай жас жеткiншек балапаны бар. Абай Ербол үйiнiң қамын досының өзiнен кем ойламайды. Бiр кезде Сүйiндiк аулында шеткi үй боп қонып, мiнер көлiк, сауар сауын туралы ағайынға көз сүзiп жүрген Ерболдың кедей үйi осы шақта жап-жақсы малданып қалған. Бұл күнде Ербол Сүйiндiк аулының жанында емес. Ағайын ортасына бiлiктi болып қалған Абайдың осы досы, өзiнiң кедей ағайындарынан жетi үйдiң басын қосып, солардың ортасында бес қанат бозғыл үйде Ерболдың өз үй iшi тұрады. Сауыны да, мiнер көлiгi де өзiне жеткiлiктi. Оның үстiне, Абай қасында айлар жүрiп, кiшкене аулына қайтқанда, аздап iрi-қара, тұяқтап қой-ешкi айдап кеп қосып отырады.

Қазiргi күнде Абайды сағындырған Ербол Қарашоқыдағы қыстауында, қысқы малдың пiшенiн қамдатып, жиғызып, қыстауын қысқа әзiрлеп, көп елдiң көшiне ермей, тауда қалған-ды. Абай досын сағынса да, оның тiрлiк қамын, шаруа мұңын ұғады да, сабыр етiп шыдай бередi. Жұмысы бiтсе, артық күн аял етпей, Ерболдың өзi де асығып келетiнiн мұндағы досы анық бiледi.

Абайдың соңғы күндер оны жиi ойлап шын тез келуiн тiлегенiн Ербол да, Шыңғыстың алыс бөктерiнен, жаза баспай танып ұққандай екен. Жым-жырт үйде, күндегi дағды бойынша, шам жағылып, Абай кiтабына ендi үңiле бастағанда, отаудың киiз есiгi серпiлiп, шапшаң ашылды да:

– Кеш жарық! – деп Ербол кiрiп келдi. Абай орнынан қалай атқып тұрғанын өзi де байқамай қалды. Қарсы ұмтылып барып Ерболды құшақтаған бойында, төрге әкеле жатып: