Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Осы түнде Абай мен Баймағамбет елсiз, жым-жырт есiз таудан, қалың Шыңғыстан асты. Келесi күн бауырдың шыжыған ыстығына қарамастан, түске шейiн тартты. Бұлар Әйгерiм салғызған Ақшоқыдағы қыстауға күн түске тақай бергенде келiп жеткен едi.

Абай бұл қыстаудың iргесi көтерiлгенде кеткен болатын. Ендi келсе, Ақшоқының қалың ұсақ адырларының Қорыққа қарай салбырап келген тұмсығында, үстi жазаңдау келген боз төбеде, үлкен қора – дүкен салыныпты. Абай мен Баймағамбет есiк алдына келiп түсiп, қораның жаяу кiсi кiретiн есiгiнен кiрiстi.

Баймағамбет ұзын далаңға кiрiсiмен, қораның биiк салынған, төбесi жақсы жабылғанын тамаша етiп, мақтай бастап едi. Абай әуелi үн қатпай, асықпай, сол далаңды қарады. Оң жақта қысқы ас тұратын екi кiлеттi және төбесiн шатырша биiктеп жапқан шошаланы қарап шықты.

Қораны салғызушы – Әйгерiм мен Оспан. Салушы – осы атырапқа белгiлi қорашы ұста Төре деген кiсi болатын. Қора-жай мен там үйлердiң салыс үлгiсiн берген Абай өзi едi. Әр бөлменiң ұзыны-көлденеңiн, iшкi қатынас есiктерiн – бәрiн де Абай өзi қағазға, сызып, Әйгерiмнiң қолына табыс етiп кеткен.

Сабырсыз, шапшаң Баймағамбет, Абайдың жай жүрiсiне шыдай алмай, алдын орап, бiр кетiп, бiр қайтып кеп, қолды-аяққа тұрмай жүр. Абай, әр қуыстың қалауын, сылауын, биiгiн, енiн өзi берген үлгiсiн еске түсiре, салыстыра сынап келедi. Баймағамбет бұрын барып қайтқылап, қайта-қайта:

– Абай аға, мұнда келiңiз! Тамаша мұнда екен! Дәл қаланың үйi! Асты-үстi тақтай. Пешi қандай – деп, тақаты қалмай, мақтап жүрген бөлмелерге келдi. Келдi де Абай асықпай жақсылап қарап шығып, қатты ырза болды.

Ең жақсы бөлмесi – орталық үй, үлкен үй екен. Ол кең, биiк, жарық. Бұның алдында таза, ұзынша ауыз үй бар. Арт жағында бүйiрдегi есiктен кiретiн түкпiр үй бар. Әр бөлме – әр алуандас. Ең үлкен бөлмесi төрткүл болса, түкпiр үй кең, ұзын. Бұл бөлмелерде Абай мен Әйгерiмнiң арнауы бойынша, көп баламен, молдасымен, қонағымен Дiлдә тұрмақ. Ендiгi бiр сәтте Абай өзi мен Әйгерiм үшiн арналған, кiшi үй жағына шықты. Әйгерiм үйiнiң есiгiн Абай жаңағы көрген ауыз үйге шығаруға бұйырған едi. Әйгерiм ол үлгiнi өзгертiп, өз отауының есiгiн бұл жаққа қаратпай, ар жағындағы үйдiң төрiнен шығарыпты да, сол жақтан өзiне жақсы ауыз үй жасатыпты.

Абай Әйгерiм кiргiзген өзгерiстi мiнемей, оң түсiндi. Дiлдәның көзiне сәт сайын түсе бергiсi келмей, аз да болса, аулағырақ тасада болайын деген ғой. Оның бөлмелерi де, ойдағыдай кең, жайлы боп салыныпты. Абай Әйгерiмнiң төргi бөлмесiнде ұзақ тұрды. Өзiне сағынышты, ыстық жар төсегiн, көңiлiмен осы бөлменiң пештен жоғары ұзынша қалтарысына қондырып қояды. Қызыл көк шымылдығын түсiрiп, жiбек пердемен өз көзiнен өзi тасалап, ойша қоршап қойып, ұзақ еске алып тұрды. Әлi де лыпыл қағып, жүйткiп жүрген Баймағамбет қора жақты да тегiс шарлап келдi. Өз үйi, басқа көршiлер тұратын бөлмелердi – бәрiн де тегiс аралап, тегiс мақтап келдi. Абай ендi оған ерiп қора жақты тағы да асықпай жүрiп, тегiс қарап шықты. Шаршаған дене, салқын көлеңкелi, жаңа, таза қоралар iшiнде тынығып қалды. Мал кiретiн қораның қақпасы басқа. Алды түйе қора, одан бөлек созылған сиыр қора. Солармен жалғас салынған екi үлкен, аса кең қора бар. Дiңгегi көп, төбесiнiң әр тұсына дөңгелек тесiк қалдырған қой қоралар екен. Кiрер есiгi өзiне бөлек салынған ұзын, биiк ат қора да бар. Жаздыгүнi қойма қойып, шана-сайман сақтайтын, төбесi шатырлы, биiк зәуезнай – там үйлерге жалғаса салынған.

Түс ауғанша, қора жайды Абай мен Баймағамбет асықпай қарап шыққан едi. Бағана келiсiмен құдық басындағы астаудан суарып, ер-тоқымдарын алып, өрелеп жiберген аттар ұзақ жайылысқа кетiптi. Абай Баймағамбеттi сол аттарға жiберiп жатып:

– Қайырлы болсын! Сен екеуiмiз бұл жайдың қанша бейнет, сергелдеңмен салынғанын бiлгемiз жоқ. Баймағамбет, осыны, бiздi жоқтатпай, қажымай салғызып шыққан Әйгерiм ер десеңшi – дедi.