Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Манас әйел мен еркек арасының кiнә-наз, кейiс-күйiнiш дейтiн биязы мiнездерiне ден қоймайтын. Ол кесек, топас мiнездi, доғал адам. Қалада Абай мен Салтанатты терезесi қоршалған, оңаша отауда, ала көлеңке жерде көргенде өзiнше еркiн, батыл жорамал жасаған-ды. Түнде Дiлдәның жетегiмен көп артық сөздердi сөйлеп келiп, ең ақырында өтiрiк те айтқан.

– Мен Абайға кiнә қойдым. Ыза болғанымнан қыз көзiнше ұрсып та тастадым. Келiн, сенiң есеңдi жiбергем жоқ. Е-е ұрыспай тұрайын ба? Ит ұяласынан қорықпайды, мен айтпай, кiм айтады оған! "Елде қатын-бала сенi уайымдап, түн ұйқысын төрт бөлiп, құдайына ақсарбасын айтады. Iшкен асы зәр болып.отырғаны анау. Сен болсаң, Әлдеке қызының қойнында шалжиып жатқаның мынау!" дедiм. Ашуым кеп кеттi! – деген.

Ендi мiне, Дiлдә сол Манасты жөнелтiп болған соң, Әйгерiмге барды ағытып отыр. Әйгерiм ұға алмайды, аңғару қиын. Дiлдә Абай туралы айтып отырған жаманаттың бәрiн кейде күле түсiп, күндегiден Әйгерiмге жақындап, жанасып айтады. Неге екенi белгiсiз, құшырланып, сүйсiнiп сөйлейдi. Манас ұлғайтқан өсектi, бұл ендi одан да әрi өсiрiп алыпты.

Шыжып тұрған ыстық күнде пысынап отырған Әйгерiм, Дiлдәның қатал өсегi басталғанда, аппақ боп өзгерiп барады. Өнебойы тоңазып кеттi. Жүрегiнiң дәл ұшынан шыбық қамшымен осып, ұрып кеткендей болды. Саусақтары суынып, Дiлдәның қолын ұстай алып, дiрiл қағып:

– Не дейсiз? Ненi айттыңыз? – дедi. Өнебойымен Дiлдәға қарай ұмтыла түсiп қадалғанда, екi көзiнен жас ыршып кетiп барып, тез iркiлген. Сол екi тамшы, кесек тамшы жас ендi сұп-суық тас түйiндей боп тұр. Шарасынан шығып ұлғайған көздерiнде жұмарланып тұрып қапты. Алғашқы бiр сұрауынан соң, Әйгерiмде үн жоқ едi. Күдiктi боп, шошына қобалжыған жүзiне бiр қызыл, бiр көкшiл қан ойнап шығып, бiресе талықсығандай, сұп-сұр болып кетедi.

Даусы еркек үндес боп, гүжiлдеңкiреп шығатын, жарықшақ үндi Дiлдә Әйгерiмнiң жүзiнен көз алмайды. Өшiккендей өршелене сөйледi. Әйгерiмнiң тiзесiне тiзесiн сүйеп, еңкейiп, үйiле қарап ап:

– Әйгерiм, тыңдап ал, әлi одан да сорақысы бар. Сол үш бiрдей жирен арғымақ жегiп, байды өзi iздеп келген қаланың салдақысы, әлгi Салтанат сиқыр Аьайға: "ендi менi ал!" дептi. "Кiммен қарайсаң, сонымен ағар!" деген. "Сенi абақтыдан құтқарам деп, менiң ел-жұртқа қарар бетiм қалған жоқ. Ендi менi айттырған күйеуiм де алмайды. Жер ортасы көк төбеде.ұлытып тастайтын кiсiң мен емес. Менi сен аласың!"– дептi. Абай:"қырда қатын-балам бар ғой" деген екен. "оның маған жүк емес, қырдың сарала етек қызы менiң теңiм бе едi? Ондағың суыммен кiрiп, күлiммен шығады. Нақ сүйерiң өзiммiн, жердiң үстiмен кеп, астымен қайтпаймын, аласың менi. Алғаныңның басы осы, ала жаздай қайтпай, осы қалада жатасың, ендiгi қызығыңды көретiн мен ғана!" дептi. Ал, Әйгерiм! Мен байдан баяғыда күдер үзген кiсiмiн. Опасыз Абай екеумiзге қора салғызып жапан түзге жатақ қып тастап, қарасын үзiп кеткенi анау. "Ала жаздай қалада тегiн жатқан жоқ шығарсың!" деп ойлаушы едiм, аяғы мiнi осы болды. Жолың болмағырдың: "үйiме жетсiн" деген хабары осы! – деп тоқтаған.

Абай үш болыс елдiң сайлауын бiтiрiп, жайлаудағы үлкен ауылға келiп, екi жұмадай шешесiнiң үйiнде тұрып қалған едi. Бұл уақыттарда ол абақтыдан шығып келгендiктен, аға-iнi, шеше-жеңге, жанкүйер жақын – барлығына ыстық болған. Тез кете алмады.

Сонымен, ел бауырға түсуге бет алған уақытта ғана көптен зарықтырып күттiрген өз аулына қарай ендi тартқан-ды. Бұл жолға Абай тек Баймағамбеттi ғана алды. Ербол жайлаудағы өз үйiнде қалды. Күзекке, Ойқұдық тұсына ел көшiп барғанша, Абаймен айрылыса тұратын боп, жолдасынан рұхсат алып қалған.

Өз аулына баруға бел байлаған.соң, Абай екi-үш күннен берi көп асығып, көп дегбiрсiзденген. Сырт көзден жасырса да, Әйгерiмдi аса қатты сағынып, көп қобалжушы едi. Ендi Ойқұдықтағы Әйгерiмге қарай түн қатып аттаныс-ты.