Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Ибрагим Кунанбаевич! Мен сiздiң мәслихаттарыңызды аламын да, атағандарыңызды бекiтемiн. Бiрақ осы сайлаған кiсiлерiңiз бұрынғы болыстардай, парақор, зорлықшыл, жалған приговор бергiш, ел жанжалына басшы болғыш қиянаты көп болса, жауапты сiз бересiз. Господин Михайлов пен Андреев алдында бересiз, – деп күлетұғын.

Осы сөздердiң Абай басына қарыз екенiн және соның бiр жағы ұлық алды емес, өзi айтып жүрген халық алдындағы қарыз екенiн ойлағандықтан, Абай бұл жолы мынау үш болысқа ешкiмнiң ойында жоқ үш жасты сайлатты. Олар болыстыққа талабы жоқ кiсiлер едi. Шыңғысқа атағаны Абайдың өз құрбыласы, балалық шақтан мiнезi мен адамшылығын Абай қатты қадiрлейтiн адам, Тоғжанның ағасы, Абайдың досы Асылбек. Бар Құнанбай ұрпағын, Ырғызбай ортасын наразы етiп, Абай өз болысының ұлықтығын сол Асылбекке бергiздi.

Қоңыр-көкшеге болыс боламын деп, мал шығарып, жұлысып келе жатқан өзi бай, өзi ожар омырау, жас бөрi – Әбендi сайлатпай, оның орнына "момын, естi жiгiт" деп Шымырбай дегендi сайлатты.

Қызылмолаға болыстыққа тiлемесе де Абайға "ендiгi өмiрде тiлеуi бiр жақын iнi болам" деген Ысқақты сайлатты. Бұл Құнанбай баласы, Абаймен бiр шешеден туған-ды. Бiрақ жастайынан Құнанбай оны Құдайбердiге iнi етiп, Күнкенiң қолында өсiрген. Бертiн уақыттарда Ысқақ көбiнше Тәкежанның ығында келген. Дәл осы соңғы жыл ғана Абайды анық адал аға деп, шынайы дос тұтып тапқан едi. Абай сол Ысқақты ұстады. Бұл күнге шейiн таныстығы аз болған – Матай iшiне Ысқақты аулымен көшiрiп, осы елдiң болыстығын атқаруды тапсырды.

Ералыда биылғы көктемде ойда жоқ лаңнан басталған "Абай мен ұлық тартысы" әзiрше осылай аяқталды. Абай жеңгендей боп, ел iшiндегi оның атағы қатты дабырайды.

ОҚАПТА

1

– Ә-ә-й Абай-ай! Жолың болмас-ау сенiң! Қу дала, қу мекенде, жалғыз ауыл қалдырып, бiр сарғайттың. Не ағайын-туған ел жоқ. Немесе ауыл иесi, үй иесi, қатынға бай, балаға әке дерлiк өзiң жоқ! Өшiң бардай, осының ба? Көзiмiзге көк шыбынды үймелеттiң.ғой! Құдайдың ыстығы мынау – әуе айналып жерге түскен. Күнде шыжып тұрған не қылған қуарған қоныс бұнысы. Бәрi – сенен, Абай! Әй, сiрә да жолың болмас-ау сенiң. Не жазығым бар едi? – деп, үйдi айналып кесек үнмен Абайды жерлеп келе жатқан Дiлдә болатын.

Ол осылай ұрсып келiп, Әйгерiмнiң отауына кiрдi. Үйде жалғыз отырған Әйгерiмнiң төр жағынан кеп отыра бердi. Әйгерiм жасы үлкен Дiлдә келгенде, орнынан тұрып қарсы алған-ды.

Дiлдәның бұл кезде ажымы көбейiп, сүйек-сүйегi бiлiне бастаған.

Қазiргi келiсiнде оның Абайды жерлеп Әйгерiмге естiрте айтқан ұрысы, күндегi дағдысынан басқарақ. Бүгiнгi ұрыстың себебi зор болатын. Түнде қаладан келiп, Дiлдәның үйiне қонып, бүгiн түске жуық жайлауға қарай аттанып кеткен Манас әкелген хабар бар.

Абайды Әлдеке қызының жанында көрiп, жай-жапсарды өзiнше аңғарып қайтқан Манас, бұл ауылға жайлы хабар әкелген жоқ. Дiлдә мен көршi қатындардың, малшылардың көзiнше Абайды кiнәлап сөйлеген.

– Қиыр жайлаудан, ит арқасы қияннан, күн-түн қатып "бар, балам абақтыда сарғайып жатыр, аман-жаманын бiлiп кеп бер!" деп, кәрi шешесi менi жұмсады. "Қорлық көрiп жатыр-ау!" деп тыным алмай қалаға жетсем, ол боса, қағанағы қарық, сағанағы сарық.! – деп кеп, көргенiнен артық та сөздер сөйлеген.

Манас "Дiлдә қызғаныш ойлап күйiнер" деп әңгiмесiнiң басын тұспалдап, тартына айтып едi. Кейiн Дiлдәның өзi әлденеден Абайдың бозбалалығын айтқан хабарға құшырлана түсiп, сүйсiне тыңдағандай болды. Қайта-қайта тақымдап:" қайнаға, көрген-бiлгенiңнiң бәрiн жасырма! Бiрдеменi iркiп кетсең, құдай алдында мойныңа қарыз!" деп отырып, Манасты көп көйткiзген.