Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Бiраз үнсiз отырып, қайтадан басын көтерiңкiреп, Абайға қарап ендi сөйлегенде, үнiнде тамағын шалған қатқыл тұтқырлық бар-ды. Аз қатайыңқыраған берiк үнмен бастады.

– Жаныңыз құрбы, жас көңiлiн бiлесiз, Абай. Менiң орнымда қазақтың өзге қызы болса: "алдыңғы күндi көрермiн. Оң жақтың, осы дәуренiмнiң қызығын көрем, өзiмдi ештеңеден тыймаймын" деп, бiр ызамен ашылып, жеңiл-жеңсiк жүрiстi талшық ететiнi де болады. Менiң сорыма, өз қолымнан, өзiме со да келмейдi. Бұл бiр iшiмдегi, қатты құлып астындағы, өзiме-өзiм жасаған қапасым. Алдағы күннен түңiлу мен қорқуым сондай күштi ме деймiн. Ешбiр қызық, желiк дегенге, бiр сәл шыныммен бой жазып, берiле алмаймын. Ар жағымда, бiр бес күнде менi жұтқалы не бiр зындан, не бiр меңiреу дүние тұрған сияқты болады. Жылан арбаған торғайдай, қанат қағып тұрып, сол азынаған зынданның қараңғы аузына құлап түсетiндеймiн. Көңiл селт етiп, бiр тәуiр жасқа, өзiмдi өзiм қызықтырғандай жақындап келемiн де, қайтадан қалт тұрып, тұсалып, тыйылып қаламын! – дедi.

Қыз сөзiнiң бiр кезi осымен тоқтап едi. Екi жас сәл уақыт үнсiз отырып қалды. Абай өзi естiп жүрген жас назының iшiнде, мұндайлық жүйрiк, орамды тiлмен жеткiзе айтылған сырды естiмеген едi. Тек орысша бiр кiтапта, шыншыл бiр жанның өз өмiрiнiң құпия, шер сырын таратып келiп:" осы менiң исповедiм " дегенiн оқығаны бар едi.

Көпке айтылмайтын, тек өлiм халәтiндей бiр кезде ғана айтылатын және сол бiр-ақ айтумен бiтетiн де өшетiн жүрек кiтабының тiлi осылай болса керек. Абай аз иiлiп, қыздың екi бiрдей қолын алды. Ып-ыстық, ұлпадай жұмсақ, сәл ғана тершiген қолдарын аз қысып тұрды да, бетiне басып, саусағының ұшынан сүйдi. Қыз ақырындап сусытып, қолын тартып алды. Жiгiт көңiлi, шын мұңдас мейiрмандыққа толы едi.

– Асыл Салтанат! Бұл күнге шейiн кешкен тiрлiгiмде, сiздiң мұндай мұңды, естен кетпестей етiп айтқанды естiген жоқ едiм. Шыныңызға, шыннан басқа жауаптың бiрде-бiр орайы жоқ. Жарым ауыз сөзбен шынымды айтпай, жалған айтсам, күнәның зорын еткен болар едiм. Менен де жүрек жарған барым айтылып, сiзге мәлiм етiлуi шарт деп бiлiп отырмын! – дедi.

Қыз қозғала түстi. Бойымен де, бетiмен де жiгiтке жақындап иiлдi. Осы бiр қимылмен, бүгiнгi отырыста, Абайдың шын сырын талап ететiнiн бiлдiрдi. Ендi бiр ұзақ әңгiме – Абай әңгiмесi едi.

– Сiз сүймегеннiң ғазабын шектiңiз, Салтанат. Мен өз өмiрiмнiң, қабiрге кiргенiмше ұмытылмас шағын айтсам, ол – сүюден кешкен зарым едi. Әлi күнге жадымнан бiрде-бiр сәтi көмескi тартып, ұмытылмайтын, жүрек таңым бар едi. Ол азғантай ғана дәурен сүрген қос ынтызар тiрлiгi болатын. Ай батқандай жоғалған, маған бұйырмастан кеткен ынтығым! Шын ғашығым – Тоғжан едi. Айрылғаныма көп заман болды, бiрақ осы күнге шейiн кiшкентай бiр езу тартқан күлкiсiне шейiн көз алдымда. Барлық көрiсу-кездесудегi, ұзынды-қысқалы, қуанышты-зарлы барша сөзi жүрегiмде, өз қаныммен жазылған өсиет хаттай. Сол Тоғжаннан айрылып, жырмен, зармен күңiренiп жүрген шағымда, бiр айтқан мұңды сазым сiзге естiлiптi. Мәкiш айтып едi, сiз ұнатып тыңдады деп!

Абай бiр уақыт Салтанат тiлегiмен Мәкiш айтып берген:" жарқ етпес қара көңiлiмдi " еске алып өттi. Қыз бұл тұста басын жиi шұлғып, көздерiн сәл жұма түсiп, әндi есiне алып қалғандай болды. Құлағындағы ұсақ шiлтерлi, алтын сырғасының әрбiр нәзiк әшекейi:" бiз бiлемiз, куәмiз, естiгемiз " дегендей. Қыздың бас июiмен бiрге бой изесiп, көп ырғалып, көп құптады. Абай әлi де әңгiмесiн айта түстi.

– Жүрегiм үйлеспеген бiр жанға тағдыр қосты, бiрнеше сүйiктi баланың атасы болдым. Бiрақ зарым, шерiм басылмады. Тоғжанды ойлап, түсiмде көрiп жатқан бiр шағым едi. Дәл Тоғжанға ұқсаған бiр жан, барлық пен жоқтық арасында, жаным елтiген шақта, сол Тоғжан салатын әнмен келiп оятты. Оятты да, сол жан менi уатты. Сәнiм де, әнiм де, ендiгi тiрлiк тiрегiм, барым да сол адам өзi болды. Қазiрде көлденең көзге себепсiз сияқты, осы шаhарда жүрiп қалсам да, мен Әйгерiмдi ыстық сағынышпен сағынамын! – дедi.