Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Абай оның халiн Михайловқа жақсы әңгiме етiп бердi. Оралбай мен Керiмбала арасындағы ғашықтық сыр, ел зорлығы, екi жас көрген жәбiр-жапа бәрiн де үлкен өкiнiшпен әнгiме еттi. Сол рахымсыз жаза, ауыр соққы салдарынан Керiмбаланың өлгенiн айтты. Оралбайдың не дәулетi, не жанашыры болмай, жапа-жалғыз боп, қаңғып кеткенiн баяндады. Екi жастың тобынан озық өнерi, әншiлiгi де айтылған. Жар жарасы Оралбайды ерекше бiр ызаға, кекке айдағанын Абай өзi әр кезде үлкен өкiнiшпен еске алатын. Сол сезiмдерiн iште жатқан түйiндей, өзгеге айтпай iркiп жүрсе, бүгiн Михайловқа шебер әңгiмелеп бердi. Сөзiнiң аяғында кеп, Оралбайды көпке үлгi болатын, үлкен намыс оты бар, қайрат иесi азамат деп бағалады.

– Бүгiн оның аты талаушы, жолбасар болды. Шынында ол ұлық үшiн ұры, қарақшы болғанмен, халық үшiн – әдiл кек жолындағы өжет жiгiт. Осындай ызадан, разбойник болып кеткен кiсiлер, менiң аңғаруымша орыс елiнiң тарихында да бар көрiнедi. Бұлар ұлықтардың зұлымдығымен алысушы, мақтаулы азаматтар емес пе? Мен қолымнан келсе, оларды ақтаушы, жақтаушының да бiрi болар едiм. Осыған сiз не дейсiз? – дедi.

Михайлов бұл әңгiменiң бәрiн, Абайдан көз алмай отырып, қобалжи түсiп тыңдап шықты да, үндемей аз ойланып қалды.

– Сiз бiр сұлу хикая сөйлеп шықтыңыз. Жазушы адам болса, осы айтқаныңыздың өзi бiр кiтап. Ал, өмiр үшiн алсақ, әсiресе қауым, әлеуметтiк тiрлiк үшiн алсақ, бұл көпке жол болатын кең майдан емес.

Бұл әңгiмеде Михайлов Абайдың ойынан сонағұрлым ары соғады. Түкпiрлi, алыс аңғарды танытады. Абай өзiнiң әкесi Құнанбайдан бастап қара қазақ iшiнде кiмнен де болса олқы түсемiн деп ойламайтын. Андреевтей адвокат бұдан кiтаптық бiлiмге озық. Бiрақ өмiр, болмыс жөнiндегi толғаулы ойларға, дәлелдi шебер дауға, Абайдың өзiнен соншалық ұзақ көрiнбейтiн.

Ендiгi жасында Абайдың анық бiлгiр, ойшыл ұстаздай, кең шалымды кiсi көргенi, осы Михайлов сияқты.

Оралбай әңгiмесiнiң артынан, Ералы шатағына сарыққан өз мiнезiне де Михайловтың сынын бiлгiсi келдi. Ел бұқарасын бастап кеп, өзiнiң Тентек-оязбен қатты шайқасып алысқанын еске ала кеп, досының осы туралы қандай ойда болғанын сұрады. Михайлов бұл жайға шапшаң жауап бердi.

– Сiз Кошкиндi жақсылап оқытқансыз. Әсiресе көпшiлiктi ертiп кеп, айғақ дәлелдi қолыңызға жиып отырып, мезгiлiмен жазалағансыз. Ысылған адамның шебер өткiзген тартысы деп бiлемiн. Оралбай iсiнен сiздiң iсiңiз жеңiл ме екен? Бұны сiз үшiн зор қылмысқа айналдыру оңай едi. Бiрақ, сiздiң жағыңыздағы айғақ пен дәлел күштi болды. Және халқыңызда ұйымшылдық күштi екен деп ойладым! – дедi.

Осымен бiрге, дәл осы күнгi мәжiлiсте Михайлов Абайға облыс пен уезд кеңселерiнiң арасындағы соңғы бiр жаңалықты бiлдiрдi. Бұл күнде Кошкин Семей Оязының орнынан алынып, Өскеменге Ояз боп сайланыпты. Оның орнына Семейдiң Оязы боп советник Лосовский тағайындалыпты. Ол, Абайға оң қарайтын, әдiлетi бар чиновниктiң бiрi. Облыстық правление Лосовскийге ендi бiраз уақытта, уезд iшiне шығып, Кошкин өткiзе алмаған болыстық сайлауды қайтадан өткiзудi тапсырып отыр. Абайдың болысы Шыңғыста және көршiлес Қоңыр Көкшеде, Қызылмолада жаңа сайлау болады.

Бұл хабарларды Абайға бiлдiрумен бiрге, Михайлов ендi Абайдың Лосовскиймен елге ере шығуын лайық тапты. Көпке зарарсыз болатын жайлы жақсы адамдарды сайлатуын кеңес еткен.

Михайловтың Абайға берген бұл кеңесi iштесiп келген достықтың айғағы. Абайдың жаны ашып, қамын көп айтып жүрген елiне ендi Михайлов бiрге қамқорлық ете бастағандай.

Осы кештен соң Абай Андреевпен сөйлесiп, ол арқылы Лосовскийге жалғасты. Ояз сайлауға шыққанда, бiрге ере шықпаққа бекiндi. Андреев арқылы Лосовскийдiң өзi де Абайға соны мәслихат етiптi. Осымен ендi тағы да кiтапхана мен Михайлов арасында айға жуық жүрдi. Әңгiме бұған ауысқан соң Ербол мен Баймағамбет өздерiнiң ел сағынғанын аз айтатын болды. Қаланың ыстығы мен шаңын да бұрынғыдан көрi азырақ қарғап-сiлейдi.