Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Сiз менiң ренжiмеуiмдi айттыңыз. Мен азаттық алып, жетерiме жеткен соң не ренiшiм бар! Оны ойлар орайым да қалмады ғой. Менiң ендiгi ойлайтыным – сiздiң де сондай ойға алған мұратты арманыңыз болса, соған жетуiңiзге бар мәзiрiммен жәрдемшi болу ғой. Ал керегiңiзге жарай алмай ренжiтiп алсам, маған бұл таңда одан үлкен қам-қапа жоқ тәрiздi! – дедi.

Бұл отырыста Абайдың мұншалық ықыласына ырза болғаны бiлiнсе де,, қыздың осыдан ары сөз бетiн ашқысы келмегендей.

– Хұб айттыңыз, Абай. Ендеше бұл таңда менiң сiзге басқа тiлегiм айтылмай-ақ қойсын. Жарастық көркi сабыр дегендей бiр сөздi кеше алғаш көрген жерде айтып едiңiз. Мен сiздiң ауызба-ауыз сөзiңiздi бұл шаққа қадар естiмеп ем. Бiрақ сiз айтты деген жақсы лебiздiң бiрталайын сырттан Мәкiштен естiгем. Адам көңiлiне медеу болар сөздi айтса, осы кiсi айтсын дейтұғым. Өзiм үшiн жаңағы сөздерiңiз де ырза қылып, тоқтатарлық. Мағынасы көп сөздер. Ал тек үй оңаша, кең болғанмен менiң жолым тар ғой! – деп күлдi де, – осымен қазiр айрылысайық, маған рұхсат етiңiз! – дедi.

Абай сызылып тұра берген қызды, жұмыр бiлегiнен сәл ғана сүйеп, көтерiп тұрғызды да:

– Дос көңiл, перде тасасында достық болып ашыла ала ма осы, Салтанат? – деп күлiп бiр тұспал айтып едi.

Салтанаттың алтынды шолпысы бiрде жiңiшке шыңғыр салып, бiрде сылдырай түседi. Қыз есiкке қарай Абаймен қатар аяңдап келе жатып, әсем үнмен сыңқ етiп күлiп қойды.

– Болур бiр фәрдәдән юз фәрдә би жай! – деп пе едi софы аллаяр? Бәрiнен де, сол фәрде жыртпас сабырды айтайын да, Абай! – дедi. Жiгiт ашқан есiктен сыртымен шығып бара жатты. Ұзақ қараған жiгiтке нұрлы көзбен күле қоштасып, кете барды.

Абай қызды шығарып салған бойында, есiк алдында аңырып тұрып қалып: "болур бiр фәрдәдән юз фәрдә би жай!"... Деп, қайта қайырып айтты.

"Жақсы айтты-ау. Мiнезi де, ақыл-парасаты да сирек жан тәрiздi. Өмiрiмде оқшау кездескен, қадiрлi жан болар ма?" деп, ойланумен бiрге, өзiнiң жаңа қыз қасында отырғанда сөйлеген кейбiр сөзiне ырза болмады.

"Бұның мен үшiн еткен қарекетi, бүгiнгi қазақ қызында болмайтын мiнез едi. Жеңiлдiгiнен емес, адамгершiлiгiнен екен. Жаңа оңашада өзiн сондайлық байыпты, сыпайылықпен ұстады. Тартымды тәрбие көрсеттi. Бұны көптiң бiрi дегiзе алмайды!" деп, бiраз қыз қадiрiн айрықша құрметпен таныды. Абай өзiне-өзi сын боларлықтай, тыйым салуды қажет деп бiлдi.

"Бұл адамға жалған айту жол емес. Шын көңiлмен айтар тiлегi болса, шындықпен ғана жауап беру қарыз. Өмiрде қадiр тұтар замандасымның бiрi боларсың!" деп байлады. Ендi қайтып Тiнiбек үйiне аялдамай, ар жаққа кетiп қалуға бекiндi.

Ар жақта, Кәрiмнiң үйiнде Ербол, Баймағамбет үшеуi жатқалы бiрнеше күн болды. Бұл уақыттарда Абай күндiзгi, кешкi уақытының көбiнде кiтап оқиды. Күнде таңертең Баймағамбеттi ертiп салт атпен қаланың орта тұсына кетедi. Ертiс жағасына тақау, тар көшеде тығырықтау жерде тұрған екi қабат, тасболат ақ үйге келедi. Өзi аттан түсiп, Баймағамбеттi қайырып жiбередi. Немесе қайта шыққанша далада тосқызып қояды. Жаңағы тас үйдегi кiтапханаға кiредi.

Бүгiн бiрер керек кiтабын алып шықпақ боп, Баймағамбеттi тосқызып қойып, өзi жалғыз кiрiп едi. Кiтапхананың ұзынша оқу бөлмесiнде жұрт отыр екен. Абай бұл үйге кiргенде, әр үстелдiң айналасында екiден, үштен отырып кiтапқа үңiлген жандарды байқады. Әр жастағы, әр алуан киiмдi еркек, әйелдер, жас оқушы шәкiртттер мен қыздар да көрiнедi. "Осы – шаhардағы ең бiр қадiрлi орын-ау!" деп ойлана қарап, жақсы бейiлiмен кiрiп едi. Абай танитын ажымды жүздi, шоқша бурыл сақалды, жұпыны киiмдi қарт кiтапханашы жымия күлдi. Сирек бiр қонағы келгендей, сыпайы пiшiнмен қарсы алды.

Залдың бергi шетiнде, мұртын сәнмен ширатқан, бұйра шашты, жылтыр жүздi чиновник отыр едi. Ол қатарындағы биiк прическасы бар, сәндi киiнген жас әйелге, күлiмдеген көзбен, жиi иiледi. Бұл жерде де бозбастық дағдысын ұмытпағандай.