Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Абайдың қолынан қымызды жай баяу ғана алған Салтанат жауап сөзiн ойлай отыра бiр жұтты. Сырлы тостағанды сәндi саусақтарымен сыпайы ұстап, жiгiтке қарады.

– Сiздiң рұхсатыңызсыз, ешкiмнiң жетегiнсiз осы бiр iсiңiзге өздiгiмнен араластым. Бiр-ақ қана айтарым бар. Мұны парыз-қарызсыз, жас тiлеулестiк iстеткен iс десеңiз болды, екiншi айтарым. "Тiлеместен неге килiктi" деп, "менiң өзге жоқшым жоқ па едi" деп ренжiмесеңiз болады! – дедi.

Бұған шейiн iстеген мiнезiне осы қыздың өзi басшы, өзi ие екенiн Абай ендi аңғарды. Салтанаттың мiнезi мен парасат, қайраты сай туған сияқты. Абай сүйсiнгенiн жасыра алмады.

– Жақсы айттыңыз-ау, Салтанат! Бұл сөзiңiз, сiрә де, естен кетпес! – деп бастай бергенде, отаудың есiгi ашылды.

Қыр жолаушысы сияқтанған, саптамасы бар, тобылғы сапты қамшысы бар, қара елтiрi тымағы Тобықты үлгiсiнде тiгiлген бiреу кеп кiрдi. Денесi еңгезердей.

Алакөлеңке үйде оның көзi әлi ешкiмдi көрмей, қарауытып тұр. Абай бұны танып сәлем бердi де:

– Бер қарай бас! – дедi.

Келген адам аяғын ептеп басып, Абай қасына жер сипалап отырды да, үй iшiндегi бiр қыз, бiр жiгiттi ендi ғана аңғарды. Сол аңғаруымен бiрге, өзiнен-өзi қатты қысылып, Абай берген қымызды да iше алмады. Бұл келген Құлыншақ баласы, белгiлi Бесқасқаның бiрi – Манас болатын.

Ол Абайға әдейi елден Ұлжан бәйбiшенiң жiберуiмен келгенiн айтты. Ел жайлауға қарай ұзап кетiптi. Қаладан Абай хабарын көптен ала алмаған шешенiң iшкен асы тамағынан өтпейтiн бопты. Жол болса елсiз. Жалғыз-жарым жүргiншiге қатер көп. Тәуекелi мен қайраты бар едi деп, осы батыр жiгiт Манасты әдейi Абай хабарын әкелуге жұмсапты.

Манас бала-шағаның, ата-ене, ағайын-қауымның Абайды көп ойлайтынын айтты. "Сарғайып қалды ма? Қапаста құста боп жатыр ма?" – деп түн ұйқысын төрт бөледi! – дедi. Ақырында, ендi бiраз ес жиып, күле түсiп:

– Шүкiрлiк, шырақ. Жаңа келiп, осы қақпаға кiре бере аманыңды естiп, "жолым болған екен деп" қуана кеп ем. Баймағамбет бiр кiсiмен сөзi бар едi деп бөгесе де, сағынып келген қалпыммен үстiңе баса кiрдiм. Айып етпеңдер. Әке-шешең қиналып жатқанмен, бұнда сен қымсынатын емессiң ғой. Әмiсе шаттыққа жазсын! – деп күлдi де, қымыз iшуге кiрiстi.

Батыр бiтiмдi Манастың бұл сөзi Салтанат пен Абайға тұрпайылау тисе де, оның бар сыпайылап айтқаны осы едi. Болмаса ол бұл қақпаға қазiр ғана емес, үш жирен атты пәуеске базарға шығып бара жатқанда келген. Мәкiштi сәл тоқтатып, астындағы қара терге түскен қос аттарын көрсетiп, Абай үшiн келгенiн айтқан. Мәкiштен Абайдың iсi ағарып, осы үйде жатқанын бiлген-дi. Кейiн Баймағамбеттен жирен атты жаңа күйме Салтанаттай қыздың күймесi екенiн бiлген соң, Абайды тез көруге асығып едi. Бiрақ Баймағамбет бұны сөзге көп алдандырып, көпке шейiн кiргiзбеген. Соған бiр уақыт ызаланған Манас:

– Елде ас батпай, жұрт күйзеледi. Ат сабылтып, күн-түн қатып мен келемiн. Ол сонда қыз қойнында шалжиып түске шейiн жата бермек пе? – деп, өзiнiң сахаралық ожарлығына басқан. Бұндай да орынды шығатын омырауына салып, Абай отырған үйдi қараңғыда сипалап iздей бастаған. Көп бөлменiң әрбiр есiгiн ашып, басын сұғып жүрiп кеп, осы бөлменi зорға тапқан-ды. Абай Манасты ұзақ сөйлеткен жоқ. Алғашқы сөзiнiң аяқ кезiнде, оның санына шынтағының салмағын қатты бiр салып қойып:

– Абақтыдан шыққаным кеше. Ел-жұрттың бетiн көрiп, жай-жапсарды ең әуелi бiлiсiп отырғаным осы. Кiнәны елге барған соң кең байтақта айтысармыз, қайтесiң! – деп бiр тоқтады. Артынан Баймағамбетке дауыстап шақырып алып, жас жiгiт кiргенде:

– Манас ағаңды қонақ үйге апарып, оңашада жайлап күткiз. Ұйықтайтын болса, төсек-орнын баптап бер. Ертiп апар солай! – дедi.

Манасты Баймағамбет ертiп кеткен соң, Абай желiсi үзiлген сөздi қайта қозғады.