Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Абай бұл жолы өзiнiң тергеуi бiткенмен, қаладан қайтпай, көп жатты. Тек өзi шығысымен, елге амандық хабарын бiлдiру үшiн, Базаралы бастаған Жiгiтек кiсiлерiн шапшаң қайтарды.

Өзi Ербол мен Баймағамбеттi алып қалды. Бүгiнгi жатағы Тiнiбек үйi емес. Ар жақтағы өзi мен Ерболдың үйреншiктi, момын, меймандос пәтерi – Кәрiмнiң үйi.

Абай кейiнiрек бiлдi, Салтанаттың бұл үшiн еткен еңбегi көп екен. Әлдеке қызы болғанмен, Салтанаттың өзiне Абайды кепiлге бермейтiн бопты. Сонда қыз қаладағы үй мекенi бар белгiлi бай "киiзшi Дүйсеке" дегенмен өзi барып сөйлесiп, Абайға кепiл болуға өзi көндiрiптi. Киiзшi Дүйсеке Салтанатқа нағашы есептi келушi едi. Әке достығынан басқа сондай туыс жақындығын қоса айтыпты. Ол бай жерқорқақ, бойсағаттағыш саудагер едi. Және Тобықтының елiмен достығы жоқ. Сырттан жат көретiн. Қаланың сондай бiтеу байын ерiксiз осы қолға көмекке қыз өзi ойыстырған. Залогқа салатын ақшаны Салтанат өз жанынан қолма-қол бергiзген. Мiне Абайды шығарып алған еркiн, ер мiнездi зор намыскер азамат сыпатты қыз осындай едi.

Салтанаттың қамқор достық еңбегiн бiртiндеп бiлген сайын Абай қатты қысылған. Бұндай достық орайы оңай емес, жеңiлмен тынбайды. Абай ненi болса да Салтанатпен шын сөйлеспек. Iштегi ең шынайы расын айтып, сыр ашысып көрмек-тi.

Жаза орнынан Абай шыққан күннiң ертеңiнде, Салтанаттың тоқал шешесi мен Мәкiш пәуеске жеккiзiп, Ерболды қосар етiп, ар жақтың базарына, магазиндерiне кеттi. Бұл күнде үлкендерi аз болған оңаша бөлмелерi көп, Тiнiбек үйiнде, Абай Салтанатпен оқшау қалды.

Мәкiш отауының терезелерiнен ыстық күн сәулесi түспейдi. Қонырқай қалың жiбек пердемен қоршалыпты. Көкшiл көлеңке басып тұрған жасаулы, сәндi отау әрi салқын, әрi оңаша. Қалың дүрия көрпе, шағи тысты жастықтарға, дөңгелек үстел жанында отырып, қыз бен жiгiт сыпайы бiр сұхбат құрды.

Абай ең алғашқы сөздi естен кетпес алғысынан бастап едi. Осы оңашалықтан қатты қымсынған сыпайы Салтанат әуелде жөндi жауап айта алған жоқ. Бiрақ сәл бiр қарсылықтай, "айтпаңыз, қойыңыз!" дегендей қимыл бiлдiрдi. Абайға қабақ шытына қарап қалып, қырымен бұрыла, жалт еткен көзқарас бiлдiрген. Және азғантай қорғанғандай боп, аппақ саусақтарын елбiрете көтердi. Абай жақтағы бетiн қорғап тасалай түскен, майда, жай қозғалыс едi. Салтанат жауап айтқан жоқ.

Қыз өзi iстеген iсi туралы өзiне-өзi есеп беруден имене ме? Болмаса Абай алдында "саған жақсылық еткен, құтқарған мен едiм" деудi жiгiт басына ойда жоқ бiр ноқта кигiзу болар деп аяй ма? Әлде тiптi, "мен сөзiмдi айтып та, атқарып та болдым. Ендi мен сенi ғана тыңдаймын. Сенiң ғана аңысыңды аңдаймын" дей ме? Абай болса Салтанаттың бар шынын айтқызбай тына алмайды. Көңiл мен көмейде жарты сөз айтылмай кетсе, өзiн қылмысты санағандай.

Екеуiнiң алдына Баймағамбет күмiс тегешпен салқын қымыз келтiрдi. Абай қымызды аз ғана толғап, сырлы аяққа құйып қыз қолына өзi ұсынып отырып:

– Салтанат! – дедi. Сәндi бойжеткеннiң ұяң нұрлы көздерi Абайға осы отырыста ең алғаш рет дәл қарады. Үнсiз, жауап күттi. - Ер-азаматтық тiрлiкте жiгiтке жiгiт қарызы көп болар. Бiрақ мынау шақта, әйел жынысынан мен үшiн осынша батыл достық, ететiн жақыным, құрбым болар деп ойламап едiм. Тура сөзде айып жоқ. Шыныңызды айтыңыз. Ол шыныңыз маған да сiзге шынмен жауап беруге қарыз болсын. Осы менi не оймен, қандай көңiлмен құтқармаққа бекiндiңiз?

Бұл сөз Салтанаттың да тосқан сөзi сияқты. Бiрақ жауабы әзiр болса да, лебiзi тез шыға алмады. Ақ сарғыш реңi, кейде ыстық толқыған қанменен, маңдайынан бастап бет ұшы, иегiне шейiн қызара түседi. Бұл сәтте, ауыр сырғамен созыла түскен, соншалық сұлу бiткен құлағы да қызарады. Ұзындау келген сүйкiмдi мұрнының үстi де, аз қызғылттанып барып, қайтадан ағарады. Қаны толық оймақтана бiткен қып-қызыл ерiндерi аз дiрiлмен қобалжып, езу тартады.