Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Көп күндер ар жақта, Кәрiмнiң үйiнде, оқу-iздену үстiнде өтсе де, Абайды Ербол мен Баймағамбет кейде елiктiрiп, бер жаққа. Тiнiбек үйiне алып шығып қояды. Онда Салтанат шешесiмен әлi жатыр. Бойжеткен қызбен Абайдың екiншi рет оңаша кездесуi тағы сол Мәкiштiң отауында болды. Қыз шешесi мен Мәкiштi көршi үйлерi қонаққа шақырып кеткен, үй оңаша қалған бiр кеш едi. Ербол Абайды сәт уақытқа әдейiлеп әкелген бе, болмаса кезi солай болды ма, әйтеуiр отау үйде, жалғыз қалған Салтанатпен тағы да бiр емiн-еркiн сөйлесерлiктей шағы болды.

Терезе алдындағы биiк сандық үстiне салынған кiлем мен қалың көрпе үстiнде екеуi қатар отырып, ұзақ сөйлестi. Ербол мен Баймағамбет бұларды сыртынан қорғаштап, үй қызметкерлерiн өздерi алаң етiп, iлгергi бөлмелерде алдандырып жүрдi. Абай мен осы қыздың оңашалығын Ербол шынайы тiлеулестiкпен құптайды.

Бiрақ құрбы жiгiт ниетi мәлiм болғанмен, Абай әнеугi алғашқы оңашалықтан соң өзiне өзi тоқтау салған көңiлiнен ауған жоқ едi. Үй iшiнде көлеңке қоюланып, қоңыр кештiң майда лебiнен терезе шiлтерi ақырын ғана сiлкiнiп қояды. Жастар үй iшiне шам жағуын тiлемегендей. Тыстағы жүргiншi терезе алдында отырған бұл екеуiн аңғара алмайтындай боп, көз байланды, Абай ендi терезенiң перде шiлтерiн қайырып, қастарындағы биiк төсектiң басына арта салды. Ерте туған сарғыш жүздi, толық айдың сәулесi үйге түсiп, қыздың қызғылт жүзiн таза, ашық ақ нұрмен сәулелендiрiп тұр. Абай өзi қыз қарсысында. Бұның да қырлы мұрнына, ажары ашық үлкен көзiне, жiңiшке, ұзын қастарына ай сәулесi түседi. Күнге күймеген әлi ажымсыз жазық, ақшыл маңдайына ай сәулесi тұнжыраған майда нұр берiп тұр.

Қыз бүгiн жiгiттi көптен бергi жақынындай жан тартып, ашық сөздi өзi бастады. Ол Абайдың үй-iшiн, бас-тұрмысын, елдегi жарын сұрастырды. Сөз арасында Абайдың ұзақ уақыт шаhарда бөгелiп, ондағы жандарын сағындырғанын, өзiнiң де сағынуына орайлы екенiн әдеппен ескертiп едi.

Абай өзiнiң жар көңiлiмен, Әйгерiмдi ойлайтынын жасырған жоқ. Бұл жайды қысқа ғана әңгiме етiп, балаларын да тегiс айтты. Әйгерiмдi алу, өз тiршiлiгiндегi қиын түйiн болғанын да сездiрiп өттi. Салтанаттан оның өмiрiнiң де бүгiнгi халi, келешек күткенi туралы сұраған едi. Қыздың бүгiн Абайдан сыр iрiккiсi келмедi. Шашбауындағы жiбек шоқты, ұзынша, қайқы бiткен, аппақ саусақтарымен бiр ширатып, бiр өрiп отырып, Абайға бас назын айтты. Үлкендеу келген қой көзi қазiр тұңғиықтанып, баяу сөне түскендей. Кейде көзiн аз қысыңқырай қарап, шыншыл салқын тартымдылықтың сәл бiлiнер сәулесiн ғана сыртқа паш етедi. Тiк қараған көздерiн Абайдан алмай сөйлейдi. Бұл көрiп жүрген ел жiгiтiнен өзгеше сезiлетiн досына, өзiндей сенiммен қарайды. Салтанат сыры әлi күнге жазылмай, жадырамай тұрған күптiлiк, мұңдылықпен айтылды.

– Мен ықтиярлы, ықтиярсыз бiр қапаста, қапада жүрген жанмын. Атым Салтанат, жүрiсiм еркiн, көп жанға ұғымсыз. Шалқып жүрген еркенiң еркесi тәрiздiмiн. Ықтиярлы қапас дейтiнiм сол. Бiрақ бiздiң елде тұйғын, лашын ұстаушы аңшылар асау құсқа сенбегенде, ұзын шыжыммен ұшырады ғой, сол тәрiздi. Ертең бiреудiң басыбайлы меншiктiсi болар күйiм бар. Биыл күзде ұрын келмекшi. Кiм екенiн, қаншалық хасиет нәрi бар екенiн жақсы бiлмеймiн. Көп естiген боларсыз, қазақта мұңды қыз аз ба? "Сүймеймiн, басқа кiмге бұйырса да көнейiн, осы жаннан маған азаттық әперсiн" деп әкеме өз анамды да, мынау кiшi анамды да екi рет салып едiм, ырзалық ала алмадым. Қыз iшiнде жалғызы едiм. Туғанымнан алақанына салып, аялап өсiрген атам, анам – ұям едi. Әлi де өзге күнде, алдымнан шығары жоқ. Бiрақ күйiм жадау болған соң өз үйiм өзiме қапас болды. Ал келер күндi ойласам бiржола түңiлем. Тiптi тiрлiк, тiлек дегеннен де көп түңiлетiн шақтарым болады. "Құдай-ау, осы менi, бiр қорлық, ездiк ноқтасына басымды iлдiргенше – өкiнбейiн, зарламайын, алсаңшы!" деп көп жылайтын да түндерiм болады, – деп қыз маңдайын нәзiк саусақтарымен сүйеп, ыстық бетiне, жасты көзiне орамалын басты.